قرابادین کبیر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«قرابادین کبیر» یا ذخائر التراکیب که بیشتر از آن با عنوان قرابادین کبیر و یا قرابادین عقیلی یاد می‌شود، به قلم محمدحسین عقیلی در سال ۱۱۹۵ ق به رشته تحریر در آمده است. این کتاب به بیان ساخت داروهای
مرکب در
طب سنتی اختصاص دارد.
مؤلف در کتاب دیگرش- یعنی خلاصة الحکمة- چنین می‌نویسد که نگارش کتاب را به دستور استادش میر محمدعلی حسینی به انجام رسانده است.
کتاب مشتمل بر یک مقدمه و ۲۸ بخش است. هر یک از بخش‌های کتاب خود شامل چند فصل است. بخش‌های کتاب به جهت سهولت دسترسی به ترتیب حروف الفبا منظم شده است.
شیوه مؤلف در بیان ساخت داروها چنین است که در ابتدا منافع دارو را ذکر و سپس در ذیل عنوان «صنعت آن» شیوه ساخت دارو را بیان کرده است. مؤلف در این قسمت، اجزاء تشکیل دهنده هر دارو،
مقدار هر جزء و طریقه
ترکیب اجزاء را متذکر شده و در آخر
مقدار مصرف هر دارو- واحیانا زمان مصرف آن را- متذکر شده است.
مقدمه کتاب که در بیست فصل نگاشته شده، در بیان کلیاتی است که دانستن آن‌ها قبل از مطالعه و به کار بستن مطالب کتاب ضروری است. بیان مفهوم غذا، دارو، ذو الخاصیة،
مرکب القوا، مزاج و اقسام مزاج‌ها، شناخت مزاج دواها و غذاها، کیفیت
ترکیب ادویه، شناخت مزاج دواهای
مرکب،
مقدار مصرف دواها از اموری است که مقدمه را تشکیل می‌دهد.
مؤلف در تالیف این اثر از تجربیات افراد فراوان استفاده نموده است و همچنین در نگارش قرابادین، کتابخانه بزرگی از آثار حکمای سابق در اختیار داشته است. اهمیت کتاب در این است که این کتاب- با توجه به عدم دسترسی به بسیاری از منابع آن- می‌تواند ما را به نظریات حکمای گذشته رهنمون باشد. و همچنین با توجه به اطلاعاتی که از پزشکان پیشین در این اثر آمده، این کتاب می‌تواند منبعی جامع در
تاریخ طب محسوب شود.
از خصوصیات دیگر اثر حاضر این است که مؤلف اسامی ناآشنایی برای بعضی از داروها ذکر می‌کند که در کتاب‌های پشینیان کمتر با آن‌ها مواجه می‌شویم؛ از جمله این کلمات می‌توان به ارگچه
، اطریه
، آثاناسیا
، رامهرنات
، غفطارقان
، دیاقوذا
، کلکلانجات
، بتسیه
، برودات
، بوزه‌ها
، تنزوه‌ها
، باسلیقونات
، افرودیجان
، ملاگیر
اشاره کرد.
بعضی از این واژه‌ها در کتب پیشین نیز مورد استعمال بوده، ولی کاربرد آن‌ها آن گونه که در این اثر به چشم می‌خورد، بی سابقه است. البته واژه آفرینی و استعمال کلمات ناآشنا- و احیانا محلی- تنها مختص این اثر مؤلف نیست، بلکه مؤلف در کتاب‌های دیگر هم به همین شیوه رفتار نموده است.
خاتمه این اثر، که قسمت کمی از حجم کتاب را در مقایسه با بخش‌های دیگر به خود اختصاص می‌دهد، در بیان داروهایی است که مؤلف از آن‌ها به ادویه جدیده تعبیر نموده است. مؤلف در این بخش داروهایی را ذکر می‌کند که از اروپا به
هند راه یافته‌اند.
قرابادین کبیر در چندین نوبت در
ایران و هند چاپ و افست شده است. نسخه مورد نظر ما در قطع وزیری به سال ۱۲۷۶ ق در تهران به چاپ رسیده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
