قرابادین اعظم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب قرابادین اعظم، که در موضوع ترکیب داروها به وسیله
حکیم محمد اعظم خان، به
زبان فارسی نوشته است.
از مهم‌ترین و جامع‌ترین نگاشته‌ها پیرامون داروسازی در
طب سنتی است. مؤلف، در دو بیتی‌ای این اثرش را چنین معرفی کرده است:
«گرچه اسفار کثیره هست در علم العلاج لیک در نقص و ضرر کمتر از آنها اسلم است»
«ماهر این فن بداند کاین قرابادین من در ضخامت اصغر است و در منافع اعظم است»
این
اثر، یکی از نگاشته‌های مؤلف در طب سنتی است و در کنار
اکسیر اعظم و رموز اعظم، موسوعه‌ای جامع در
علم پزشکی را تشکیل می‌دهد.
تاریخ تالیف این اثر- بنابر آنچه مؤلف گفته- مطابق با ماده تاریخی انوار اعظم است؛ یعنی
سال ۱۲۶۹ ق.
کتاب، بر اساس حروف الفباء تدوین شده است. مؤلف، پس از خطبه و کلام آغازین، کتاب را با باب الالف و شیوه ساخت و نسخه‌های ایارجات آغاز می‌نماید و با نگارش نسخ یاقوتی، مطالب کتاب پایان می‌یابد.
آنچه مؤلف می‌نویسد، نام
نسخه، خواص آن، شیوه ساخت آن و مقدار و چگونگی مصرف آن است.
این کتاب، مجموعه‌ای از نسخ تجربه شده توسط مؤلف و آنچه از اساتیدش شنیده، می‌باشد.
قرابادین اعظم را می‌توان همانند دیگر کتب نگاشته شده توسط
حکیم محمداعظم خان، از مجموعه‌های دایرةالمعارفی طب سنتی دانست.
۱. ذکر تجربیات مؤلف که خود، پزشکی عالی‌قدر و صاحب‌نظر در حوزه طب سنتی بوده است؛
۲. ذکر تجربیات اساتید مؤلف که بسیاری از آنها صاحب تالیف و نگاشته‌ای مستقل نبوده‌اند؛
۳. ذکر نسخه‌ها از کتاب‌هایی که امروزه به
دست ما نرسیده است؛
۴. ذکر نسخه‌هایی که در بسیاری از کتاب‌ها به صورت پراکنده به
چشم می‌خورد و مطالعه و مراجعه به آنها از عهده هرکسی ساخته نیست.
بنابراین، جای تعجب نیست اگر نام ده‌ها طبیب غیر مشهور را در این کتاب ببینیم؛ پزشکانی از جمله حکیم ذکایی
، والد حکیم علوی خان
، حکیم شاه محمد
، حکیم علی
، حکیم بقاخان
، حکیم ذکاء الله خان
، میرزا محمد حکیم
، والد حکیم ممدوح
، میرزا ابراهیم
، حکیم واحدعلی
، نصر الله خان
، منصورعلی صاحب
و...
ازاین رو مطالعه و مراجعه به این کتاب برای کسانی که به
تاریخ پزشکی و شناخت پزشکان گمنام، علاقه‌مندند نیز مناسب است.
این
اثر، درسال ۱۳۰۱ ق، در
هندوستان، در ۴۶۰ صفحه
چاپ سنگی شده است.
مؤلف، در خاتمه کتاب، فهرستی را تدوین کرده و
امراض بدن را به ترتیبی که در کتب
معالجات آمده، مرتب نموده و در جلوی هر بیماری، داروی مخصوص آن را ذکر کرده است.
در حقیقت این فهرست، راهنمای استفاده از کتاب قرابادین اعظم است.
محمد اعظم خان
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
