قرائت ابوعمرو زبان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قرائت ابوعمرو زبان به ویژگیها، اصول، و شیوه
قرائت ابوعمرو، یکی از قاریان هفتگانه اطلاق میشود.
یکی از قرائتهای هفتگانه، قرائت ابوعمرو است. ابوعمرو زبان بن العلاء بن عمار بن عبدالله البصری المازنی (۷۰-۱۵۴ ق) ایرانی است، و میان
قرای سبعه از لحاظ کثرت استادان و شیوخ قرائت، کسی به پایه او نمیرسد. وی
قرآن را در مناطق مختلفی مانند
مکه ،
مدینه ،
بصره و
کوفه بر استادان زیادی قرائت کرد. سید حسن صدر، ابوعمرو را
شیعی میداند، و در تایید سخن و ادعای خود مینویسد: ابوعمرو، قرآن را بر
سعید بن جبیر قرائت کرد و سعید بن جبیر به طور قطع و بی هیچ تردیدی شیعی بوده است.
دیدگاه
علما و آرای آنان درباره ابوعمرو، همراه تجلیل و ستایش است.
در یکی از
روایات منقول از
احمد بن حنبل آمده است: «قرائت ابوعمرو نزد من بهترین و محبوبترین قرائتها است؛ زیرا طبق قرائت
قریش و فصحای عرب است».
ابوعمرو قرآن را بر گروه زیادی از
تابعان حجاز و
عراق خواند که طبق مدارک تاریخی، این افراد عبارتند از:
مجاهد ؛
عطاء بن ابی رباح ؛ عکرمه (مولی ابن عباس)؛ سعید بن جبیر؛ ابوالعالیه مهران؛
ابوجعفر یزید بن قعقاع ؛
حسن بصری .
راویان قرائت ابوعمرو عبارتند از:
احمد بن زید حلوانی ؛ ابی ذهل؛ یحیی بن مبارک یزیدی؛ ابوعمرو حفص دوری؛ ابوشعیب سوسی. دو نفر اخیر راوی با واسطه قرائت ابوعمرو هستند و از دیگران معروف ترند.
ابن جزری درباره ابوعمرو حفص دوری مینویسد: «ثقة کبیر ضابط». میگویند دوری نخستین کسی است که به جمع آوری قرائات اقدام کرد. گرچه دارقطنی وی را از نظر
حدیث ، ضعیف میداند، ولی عقیلی و دیگران وی را
ثقه و قابل اعتماد معرفی کردهاند.
ابوشعیب صالح بن زیاد بن عبدالله سوسی، ایرانی و از مردم
شوش بود. ابن جزری درباره او میگوید: «ضابط، محرر، ثقة» و میافزاید: سوسی قرائت را عرضا و سماعا از ابو محمد(یحیی بن مبارک) یزیدی اخذ کرده و از برجستهترین اصحاب یزیدی است.
برخی از ویژگیهای قرائت ابوعمرو:
۱. ذکر «
بسمله » میان هر دو سوره و
تلاوت آن به صورت وصل و سکت؛ به جز میان
سوره انفال و برائت که بدون بسمله و با رعایت قانون سکت و وصل تلاوت میشود؛
۲. تلاوت به شیوه توسط در
مد متصل و تلاوت به روش توسط و قصر در
مد منفصل بنابر روایت دوری، و به قصر بنا بر روایت سوسی؛
۳.
ادغام ذال «اذ» در حروف مخصوص؛ مثل: (اذ دخلوا)
؛ و دال «قد» در حروف معین؛ مثل: (فقد ظلم)
؛ و تای تانیث در بعضی از حروف؛ مثل: (کذبت ثمود).
اصول قرائت ابوعمرو بصری:
«ادغام» ویژگی شاخص قرائت ابوعمرو است که زمینهها و مواد آن به شرح ذیل است:
الف) ادغام «ت» تانیث متصل به فعل در
حروف «ت، ج، د، ذ، ز، س، ش، ص، ض، ط، ظ» مانند: (نضجت جلودهم)
(ادغام صغیر متقاربین)؛
ب) ادغام «ت» جمع مؤنث سالم در شش حرف «ث، ج، د، ز، س، ض» مثل: (والعادیات ضبحا)
؛
ج)
ادغام صغیر «ر» در «ل» در جمله (یغفر لکم)
؛
د) ادغام صغیر «ب» در «ف»؛
هـ)
ادغام کبیر «ب» در «م» و ادغام کبیر «ق» در «ک».
در جاهایی که دو همزه قطع با دو حرکت مختلف در پی هم بیایند، همزه دوم را مانند
ابن کثیر مکی به تسهیل (
بینابین) ادا میکرد؛ اما جاهایی که همزه دوم مفتوح یا مکسور باشد، میان دو همزه، الف فصل - به اندازه دو حرکت - میآورد؛ و اگر همزه دوم مضموم باشد، با الف فصل و بدون الف فصل، هر دو از او
روایت شده است. همچنین در جاهایی که دو همزه قطع یک حرکت داشته باشند و کنار هم بیایند، یکی از همزهها را حذف میکرد.
مد متصل را فقط به صورت توسط و مد منفصل را به دو وجه قصر و توسط
قرائت کرده است.
الفهای مقصور را که در «فاصله» (راس آیات) قرار گرفته باشند، با اماله
بینابین قرائت کرده و کلیه اوزان فعلی (به فتح ف)، فعلی (به کسر ف)، فعلی (به ضم ف) فعالی (به فتح ف) و فعالی (به ضم ف) را نیز اماله کرده است.
تخفیف «هـ» در «و هو»، «و هی»، «فهو»، «فهی» و «ثم هو» با استثنای (ثم هو یوم القیامة).
همه «ی»های زائد را در وصل به اثبات «ی» و در وقف با حذف - طبق رسم المصحف - قرائت کرده است.
شیوه قرائت ابوعمرو بصری را سهل و ساده و بی تکلف با گرایش بسیار به مخفف کردن کلمات و کوتاه کردن حجم لفظی عبارات وصف کردهاند. وی در ادای مدها توسط را رعایت و غالبا به شیوه «تدویر» قرائت میکرد که آن را شیوهای بین
ترتیل و حدر تعریف کردهاند.
فرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«قرائت ابوعمرو زبان».