قتل گریبایدوف به دست مردم معترض تهران (۱۲۰۷ ش)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الکساندر سرگییویچ گریبایدوف (۱۷۹۵م- ۱۸۲۹ه یا ۱۲۰۷ ش)، نویسنده، شاعر، نمایش‌نامه‌نویس و سفیر کبیر
روسیه تزاری در
ایران که به عنوان تدوین‌کننده و مجری
معاهده ترکمنچای شناخته می‌شود.
گریبایدوف چندین بار به عنوان سفیر
روسیه به ایران سفر کرد و در آخرین سفر خود، مامور تدوین و اجرای معاهده ترکمنچای بود. به استناد مفاد ماده سیزدهم عهدنامه ترکمنچای، وی ماموریت داشت مردم و زنان گرجی و ارمنی را به عنوان اسرای روسی، به روسیه برگرداند؛ این کار، خشم مردم
تهران را برانگیخت و در نهایت به سفارت روسیه حمله کرده، گریبایدوف و چند تن دیگر را به قتل رساندند.
![گریبایدوف]()
الکساندر گریبایدوف در پانزدهم ژانویه ۱۷۹۵م. در
مسکو به دنیا آمد و در ۱۸۱۰ وارد دانشگاه آن شهر شد. در سال ۱۸۱۲ به خدمت نظام وارد گردید و از سال ۱۸۱۴ به کار نویسندگی و ادبی پرداخت. نخستین نمایش‌نامه او در سال ۱۸۱۵ به نام «همسران جوان» در سن پطرزبورگ نمایش داده شد.
در اواخر سال ۱۸۲۵ (۱۲۴۱ه. ق)، در معیت ژنرال یرملوف، به
قفقاز رفت و در این هنگام (۱۸۲۰م) با نینا چاوچاوادزه (Nina Chavchavadze) دختر الکساندر چاوچاوادزه شاعر گرجی ازدواج کرد و چند ماه بعد به جرم شرکت در توطئه و کودتایی که در ۲۵ دسامبر بر ضد نیکلای دوم به وقوع پیوست، دستگیر و به سن پطرزبورگ اعزام شد و در آنجا مورد محاکمه قرار گرفت و پس از چهار ماه آزاد گردید.
با خاتمه جنگ ایران و روسیه، معاهده ترکمان چای، که متن روسی آن به قلم و طرح گریبایدوف بود، در حضور آصف الدوله و وزیر امور خارجه ایران به امضا رسید (۲۲فوریه ۱۸۲۸- پنجم
شعبان ۱۲۴۳) و به موجب فصل شانزدهم عهدنامه وی ماموریت یافت که عهدنامه را برای تصدیق امپراتور به سن پطرزبورگ برد که در آنجا ماموریت جدیدی که طرح آن از پیش آماده شده بود به وی ابلاغ گردید و آن چنین بود که ضمن انجام ماموریت برای اجرای مفاد توافق شده در عهدنامه، غرامت جنگی را نیز دریافت دارد.
او از قبول این ماموریت سخت بیمناک بود، اما به هر حال در بیست و هفتم ربیع الاول ۱۲۴۴ (۱۷ اکتبر ۱۸۲۸) به
تبریز رسید و پس از مدتی توقف در آنجا، روز دوازدهم
جمادی الثانی (۲۰ دسامبر) به سوی تهران حرکت کرد و در پنجم
رجب (۱۱ ژانویه ۱۸۲۹) به تهران وارد شد و فردای ورود خود به حضور
فتحعلی شاه بار یافت و اعتبارنامه خود را تسلیم نمود. وی بلافاصله پس از انجام تشریفات رفتاری را پیش گرفت که نه تنها شاه و درباریان بلکه مردم کوچه و بازار تهران را ناراضی و خشم‌آلود ساخت.
یکی از مواد قرارداد ترکمانچای، بازگشت مردم سرزمین‌های جدا شده از ایران، به آن مناطق بود. در همین حال، شماری از زنان گرجی که در ایران مسلمان شده و ازدواج کرده بودند، حاضر به رها کردن خانواده‌های خود و بازگشت به
گرجستان نبودند. گریبایدوف نیز قصد داشت به زور، آنان را به سفارت روسیه برده و به گرجستان منتقل نماید. زنان ارمنی و گرجی که مسلمان شده و به حکم
شرع اسلام در خانه بعضی رجال ایرانی به سر می‌بردند، گریبایدوف به عنوان اینکه اسرای روسی می‌باشند به استناد مفاد ماده سیزدهم عهدنامه ترکمان چای، با همراهی و هدایت «آقا یعقوب ارمنی»، یکی از خواجه‌سرایان فتحعلی شاه، که خانواده‌های ایرانی را خوب می‌شناخت به تفتیش خانه رجال و مطالبه زنان گرجی و ارمنی (علی‌الخصوص زنان خانه آصف الدوله) پرداخت.
میرزا مسیح مجتهد از روحانیون برجسته
تهران، مردم را به اجتماع، مقاومت و دفاع از نوامیس مسلمانان فرا خواند. مردم مسلمان تهران نیز با تظاهراتی اعتراض‌آمیز به نزدیکی سفارت روسیه رفتند. با تیراندازی ماموران سفارت و کشته شدن سه نفر از مردم بی‌دفاع، خشم و انزجار عمومی برانگیخته شد و مردم به سفارت روسیه حمله کردند، کلیه اعضای هیئت سفارت بجز یک تن که مالتسوف (Maltsev)، دبیر اول سفارت بود، به قتل رسیدند.
این حادثه، واکنش طبیعی مردم مسلمان ایران، در برابر ستمگری، تجاوزگری و افزون خواهی دولت روسیه تزاری و بی‌کفایتی حکومت
فتحعلی شاه قاجار بود. اما فتحعلی شاه از این حادثه بسیار ترسید و برای جلوگیری از بروز جنگی دیگر، هیئتی را برای عذرخواهی به روسیه فرستاد. در آن زمان چون روسیه در حال جنگ با عثمانی بود، عذر فتحعلی شاه را پذیرفت و دولت ایران هم میرزا مسیح مجتهد را به تقاضای دولت روس به
عتبات عالیات در
عراق تبعید نمود.
حائری، علی، روزشمار شمسی، ج۱، ص۷۹۸.
