قبیله حرب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حرب، قبیلهای بزرگ و مقتدر در
عربستانسعودی بود.
سرزمین این قبیله از مَرظَهران در نزدیکی
مکه تا ماورای قَصیم، به شکل زاویهای که رأس آن در وادی حَمْضْ در مغرب
مدینه است، امتداد دارد. طول این
منطقه ۱۰۰ ۱ کیلومتر و عرض آن بین صد تا سیصد کیلومتر است.
این قلمرو بخشهایی از
نجد و حجاز را در بردارد. جمعیت آن حدود چهارصد هزار تن است.
نیای این خاندان
سعدبن سعدبن خولان ، و حرب یکی از پنج فرزند او بود. حرب نیز چهار فرزند داشت. با افزایش و گسترش نسلها، قبیله حرب نیز گستردهتر و قویتر شد.
سرزمین اصلی این قبیله نخست در اطراف صَعْدَه در یمن بود.
جنگهای خونین خانوادگی بین
سعد بن سعد و
ربیعة بن سعد ، بنیحرب را به سوی حجاز راند و آنها در عَرَج و فَرعْ و اطراف آن مستقر شدند.
محدوده آنها به تدریج گسترش یافت. عدهای از آنان در وادی رُمَّه و وادی لِیث ساکن شدند و در منطقه میان
خیبر و
مدینه با قبایل بَلّی و جُهَینَه هم جوار بودند.
بخشی از آنان نیز به
عراق رفتند و اکنون برخی از رؤسای این قبیله در عراق و برخی در حجاز هستند.
چشمههای فراوان بین مرظهران و مدینه ــ که هر یک میتوانست آب حدود چهارصد تن را تأمین کند و چاههای متعدد موجود در منطقه، نیز امکان
صید ماهی از
دریای سرخ و مهمتر از همه کثرت حاجیانی که بین
مکه و مدینه رفت و آمد میکردند و احتیاج به وسیله نقلیهای چون
شتر داشتند، سبب شد که این منطقه، قبیله حرب را، که پرورشدهندگان
شتر بودند، به خود جذب کند.
بهرغم سرکشیها و شورشهای این قبیله و نا امن کردن منطقه، که موجب درگیریهای مستمر
شریفهای مکه با آنها میشد،
مسئولیت
حراست و امنیت و
حمل و نقل حاجیان نیز برعهده این قبیله گذاشته شد. هریک از شیوخ این قبیله از پنج تا شصت شتر داشتند و برای حمل هر مسافر از
جده تا
مکه چهار لیره
طلا و از
مکه تا مدینه هفت لیره
طلا میگرفتند. آنان با درآمد کلانی که داشتهاند، بیش از نُه
قرن در این ناحیه زندگی کرده و به آبادانی آن پرداخته و برای تعلیم
قرآن و نشر
اسلام ، مساجدی در عُسْفان، غُران، خلیص، خوار، قُدَید، وادی فُرُع و وادیالصَفراء ساختهاند
و برای
دفاع از سرزمین، قلعههای بَدر، حَمرا، خِیف و
بئرعباس را بنا کردهاند.
در ۱۰۸۹، سیلی مهیب در اطراف مدینه، که محل سکونت قبایل حرب بود، خسارات جانی و مالی فراوانی به بار آورد.
در ۱۲۲۶ که محمدعلی پاشا، والی مصر، با لشکری به فرماندهی فرزندش ینبع را اشغال کرد،
سعودبن عبدالعزیر ، حاکم
نجد ، به یاری افراد قبیله حرب، سپاهیان
محمدعلی پاشا را شکست داد.
قبیله حرب افراد جنگجویی بودند و در انقلاب اعراب برضد عثمانیان نقش مهمی ایفا کردند.
پس از جنگ جهانیدوم، اوضاع اقتصادی ـ اجتماعی در
عربستان دگرگون شد که بر روی افراد قبیله حرب نیز تأثیر مستقیم گذاشت. برخی از دلایل این دگرگونی عبارت بودند از:
خشکسالی که
کشاورزی این منطقه را بسیار تضعیف کرد؛ استفاده از وسایل نقلیه موتوری به جای
شتر ، که خسارات مالی بسیاری به شترداران وارد کرد؛ روی آوردن اهالی منطقه به تعمیر خودرو به جای کشاورزی و
دامداری ؛
تورم و گرانی سبب شد برخی مواد غذایی یافت نشود و گاه اوضاع به قدری وخیم میشد که دولت تازه تأسیس عربستان سعودی مواد غذایی و پوشاک به روستاها میفرستاد. اما نهضت سوادآموزی و کشاورزی از ۱۳۳۰ش فعالیتش را آغاز کرد و اکنون در میان قبیله حرب، تعداد زیادی
پزشک ،
افسر ، آموزگار و اهل قلم از خود اهالی وجود دارد.
(۱) ابنحائک، صفة جزیرةالعرب، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) بنحائک، کتاب الأکلیل، چاپ محمدبن علی أکوع، بغداد ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
(۳) عاتق بلادی، نسب حرب،
مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۴) احمد سباعی، تاریخ مکة: دراسات فی السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران،
مکه ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
(۵) سلطان طریخم سرحانی، جامع انساب قبائل العرب، دوحه: دارالثقافة.
(۶) ایوب صبری پاشا، مرآة جزیرة العرب، ترجمة و تعلیق احمد فؤاد متولّی و صفصافی احمد مرسی، قاهره ۱۴۱۹/۱۹۹۹.
(۷) عثمان بن عبداللّه، عنوان المجد فی تاریخ النجد، ریاض: مکتبة الریاض الحدیثة.
(۸) عباس عزاوی، عشائر العراق، بغداد ۱۹۳۷ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۷۰ش.
(۹) عبدالملک بن حسین عصامی مکی، سمط النجوم العوالی فی انباء الاوائل و التوالی، قاهره ۱۳۸۰.
(۱۰) فؤاد حمزه، قلب جزیرة العرب، ریاض ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
(۱۱) عمررضا کحّاله، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۱۲) محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حرب»، شماره ۶۰۰۸.