قاعده انتفاء موقّت به انتفاء وقت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعدۀ انتفاء موقّت به انتفاء وقت از قواعد عقلی کاربردی در
فقه به معنای اینکه عملِ دارای وقت خاص با پایان یافتن وقت آن، زمان به جا آوردن آن عمل نیز به پایان می‌رسد.
این عنوان در کلمات بعضی آمده و در باب‌های مختلف، از جمله
صلات،
زکات و
حج به آن استناد شده است.
به جا آوردن بعضی اعمال
واجب بر
مکلّف، محدود به وقتی معیّن است، مانند
نمازهای واجب یومیه و
روزه ماه رمضان، خواه وقت آن توسط
شارع مقدس تعیین شود، مانند موارد فوق و یا توسط مکلف با
نذر و مانند آن، از قبیل نذر روزه در روزی معیّن.
با پایان یافتن وقت این نوع اعمال، زمان انجام دادن آنها نیز به پایان می‌رسد، مگر آنکه دلیلی خاص بر به جا آوردن آنها در غیر وقت، وارد شده باشد، مانند نمازهای یومیه که در صورت ترک آن در وقت، قضای آن در خارج وقت واجب خواهد بود. از این‌رو، گفته‌اند: وجوب قضا تابع وجوب ادا نیست، یعنی دلیلی که بر وجوب ادا (به جا آوردن عمل در وقت معیّن) دلالت می‌کند، بر وجوب قضای آن در خارج وقت دلالت ندارد.
در مواردی به قاعدۀ یاد شده استناد شده است که به دو مورد اشاره می‌شود.
از واجبات موقّت،
زکات فطره است، هرچند در پایان وقت وجوب زکات فطره اختلاف است. حال اگر مکلّف در وقت تعیین شده، آن را پرداخت نکند یا آن را کنار نگذارد، آیا وجوب ساقط می‌شود یا اینکه بر
ذمّه او می‌ماند؟ مسئله اختلافی است. قائلان به سقوط به ادله‌ای از جمله قاعدۀ یاد شده استناد کرده‌اند.
اگر کسی نذر کند در سالی معیّن
حج بگزارد، تاخیر از آن سال جایز نیست، لیکن چنانچه با تمکّن از به جا آوردن آن در زمان معیّن، به تاخیر اندازد، آیا قضا دارد یا نه؟ مسئله محل اختلاف است. دلیل قائلان به عدم قضا، قاعدۀ یاد شده است.
مستند قاعدۀ فوق عبارت است از
حکم عقل به انتفای مقیّد با انتفای قیدش، چه اینکه عمل موقّت، مقیّد به وقت است و با پایان یافتن وقت، مقیّد به آن نیز منتفی می‌شود.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۱۰۹.
