قاعده وجوب شکر مُنعِم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعدۀ وجوب شکر مُنعِم از قواعد کاربردی در
فقه و قاعده‌ای عقلی به معنای لزوم
سپاسگزاری از کسی که به
انسان انعام و
احسان کرده است.
جایگاه اصلی آن
علم کلام است.
فقها در برخی ابواب فقهی نظیر
اجتهاد و
تقلید و
تجارت بدان استناد کرده‌اند.
مقصود از
وجوب، لزوم عقلی است، بدین‌معنا که
عقل قطع نظر از
شرع، حُسن سپاسگزاری از
منعم را درک می‌کند، چنان‌که ناپسندی و زشتی ناسپاسی را نیز درک می‌نماید.
شکر یعنی سپاسگزاری از
نعمت دهنده در برابر
نعمتی که عطا کرده است، با
گفتار، رفتار و
نیّت (قصد).
از جمله دلیل‌های
وجوب تحصیل شناخت
خدا، قاعده
وجوب شکر منعم است، زیرا هر خردمندی می‌داند که
نعمت هستی،
حیات، قوای ادراکی از جمله عقل و حواس‌های پنج‌گانه و غیر آنها را دیگری به او عطا کرده که مستحق
ستایش و سپاسگزاری است و ستایش و سپاسگزاری از
منعم در گرو شناخت او و صفات او است تا آن‌گونه که سزاوار است ستایش و سپاسگزاری شود، از این‌رو، عقل به
وجوب تحصیل معرفت
منعم حکم می‌کند تا با شناخت او از او در برابر
نعمت‌هایش سپاسگزاری نماید.
نیز بر
وجوب اطاعت
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
امامان (علیهم‌السّلام) به قاعدۀ یاد شده استدلال شده است، زیرا آن بزرگواران اولیای
نِعَم‌اند و خدای تعالی همۀ فیوضات را به دست ایشان جاری می‌کند و آنان وسایط میان خدا و
خلق در تکوین و تشریع‌اند.
همچنین بر
وجوب تقلید یا
اجتهاد و یا
احتیاط، به معنای مخیّر بودن مکلّف میان این سه در مقام امتثال و به جا آوردن
تکالیف شرعی، به قاعده
وجوب شکر منعم استناد شده است، زیرا
شکر خدای تعالی با امتثال اوامر و ترک نواهی او تحقق می‌یابد و اوامر و نواهی او نیز با یکی از سه روش یاد شده امتثال می‌شود.
قاعدۀ
وجوب شکر منعم قاعده‌ای عقلی است. بنابراین، عقل به لزوم آن حکم می‌کند، چنان‌که
آیات و روایاتی متعدد نیز بر مفاد آن دلالت دارند.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۴۴۶.
