• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قاعده وجوب دفع ضرر مُحتَمَل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: قاعده وجوب دفع ضرر مُحتَمَل
مقالات مرتبط: قاعده دفع ضرر محتمل (مقاله‌دوم).


قاعدۀ وجوب دفع ضرر مُحتَمَل از قواعد کاربردی در فقه و قاعده‌ای عقلی به معنای حکم عقل به لزوم دفع ضرر محتمل است.
به آن در مباحث کلامی و اعتقادی و نیز ابواب مختلف فقه استناد شده است.


مقصود از وجوب، لابدّیت و لزوم عقلی است، بدین‌معنا که عقل به گونۀ استقلالی، قطع نظر از شرع، حکم به لزوم آن می‌کند. مقصود از ضرر، اعم از دنیوی و اخروی است.
[۱] خواجویی، محمداسماعیل، جامع الشتات، ص۳۰.    
[۲] کلانتری طهرانی، ابوالقاسم، مطارح الانظار، ج۲، ص۴۲۰.    

برخی، ضرر دنیوی را به ضرر مهم غیر قابل جبران، همچون تلف جان یا عضوی از اعضای بدن اختصاص داده‌اند.
[۳] بیارجمندی، یوسف، مدارک العروة، ج۱، ص۴.
[۴] موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۷، ص۳۳۴.    
بنابراین، در ضرر ناچیز و‌ اندک، قاعده جاری نمی‌شود.

نمونه‌هایی از مواردی که به قاعدۀ یاد شده استناد شده عبارت است از:

۱. اجتهاد و تقلید:
بر هر مکلفی واجب است در عبادات و معاملات خود، مجتهد یا مقلّد و یا محتاط باشد. از ادلۀ آن، قاعدۀ عقلی وجوب دفع ضرر محتمل است، چه اینکه در ترک هر سه وظیفه، احتمال زیان و عقوبت اخروی می‌رود.
بنابراین، وجوب یکی از سه وظیفه علی البدل بر مکلف، وجوب عقلی خواهد بود.
[۵] حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروه، ج۱، ص۶.    

۲. روزه:
شرط صحّت و نیز وجوب روزه ماه رمضان، نداشتن بیماری‌ای که روزه برای آن زیان دارد، می‌باشد، بنابراین، بر چنین بیماری روزه واجب نیست و چنانچه بگیرد، صحیح نخواهد بود. از ادلۀ این حکم، قاعدۀ وجوب دفع ضرر محتمل است.
[۶] آملی، محمدتقی، مصباح الهدی، ج۸، ص۳۰۳.    

۳. توبه:
بر وجوب توبه از گناه، بر ادله‌ای، از جمله قاعدۀ یاد شده استدلال شده است، زیرا در ترک توبه، احتمال کیفر و عقوبت اخروی می‌رود و دفع ضرر محتمل واجب است. بنابراین، توبه واجب خواهد بود.
[۷] موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۷، ص۳۳۳.    



با توجه به عقلی بودن اصل قاعده، دلیل آن، حکم عقل به لزوم دفع ضرر محتمل می‌باشد.

۱. ↑ خواجویی، محمداسماعیل، جامع الشتات، ص۳۰.    
۲. ↑ کلانتری طهرانی، ابوالقاسم، مطارح الانظار، ج۲، ص۴۲۰.    
۳. ↑ بیارجمندی، یوسف، مدارک العروة، ج۱، ص۴.
۴. ↑ موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۷، ص۳۳۴.    
۵. ↑ حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروه، ج۱، ص۶.    
۶. ↑ آملی، محمدتقی، مصباح الهدی، ج۸، ص۳۰۳.    
۷. ↑ موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۷، ص۳۳۳.    


• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۴۴۴.    


رده‌های این صفحه : قواعد عقلی | قواعد کاربردی در فقه
جعبه ابزار