قاعدة فی العلم بوجود أحد الخللین إجمالا (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اين رساله در ضمن كتاب« روائع الأمالى فى فروع العلم الإجمالى» به تألیف شیخ علی بن محمد معروف به
آقا ضیاء الدین عراقی (م ۱۳۶۱
ق) می باشد.
کتاب روائع الامالی از سه قسمت تشکیل شده است. بنابر آنچه در خطبه اول کتاب آمده است قسمت اول فروع با ارزش و گرانقدری است که مؤلف در هنگام اشتغال به تدریس احکام خلل در
نماز کتاب
عروة الوثقی سید محمد کاظم یزدی (م ۱۳۳۷
ق) با آنها برخورد نموده است و مؤلف در تکمیل مباحث عروة الوثقی به طرح و بررسی فروع جدید و توضیح مدارک آن پرداخته است. (صفحه ۶ کتاب) قسمت دوم و سوم مباحث
لباس مشکوک و
استصحاب عدم ازلی است که از مباحث مدون
علم اصول می‌باشد و مؤلف مطالب مهم و با ارزشی در رابطه با آنان بیان نموده است. انتشار این کتاب حاصل زحمات آیت‌الله مرتضی موسوی خلخالی نجفی و بعضی از شاگردان برجسته مؤلف می‌باشد که این مجموعه را در کنار هم به چاپ رسانده‌اند.
قسمت فروع
علم اجمالی در احکام خلل در نماز در
سال ۱۳۳۷
ق به پایان رسیده است. (صفحه ۱۰۸ کتاب) پس از این قسمت مبحثی تحت عنوان «قاعدة فی العلم الاجمالی بوجود احد الخللین اجمالا» در صفحات ۱۰۹ تا ۱۱۶ آورده شده است که تاریخ تالیف آن روشن نیست ولی آیت‌الله مرتضی موسوی خلخالی در ابتدای کتاب اینگونه آورده است: «و لما وقفنا علی قواعد موجزة قد نبه علیه المؤلف فی مبحث الخلل من شرحه للتبصرة تحتوی علی امهات اکثر هذه الفروع احببنا الحاقها تتمیما للنفع»، که نشان از این دارد که این قواعد پس از تدریس شرح تبصره مؤلف در احکام خلل در نماز تالیف شده است.
تالیف قسمت دوم (مبحث لباس مشکوک در نماز) در بیستم
رجب سال ۱۳۴۲
ق پایان یافته است. (صفحه ۱۷۱ کتاب)
قسمت سوم مبحث استصحاب عدم ازلی است که در
سال ۱۳۴۸ ق تالیف آن به پایان رسیده است.
قسمت اول کتاب یعنی مباحث فروع علم اجمالی در
سال ۱۳۶۶
ق در
نجف اشرف چاپ شده است. (همان ماخذ) کتاب موجود توسط مؤسسه نشر اسلامی وابسته به
جامعه مدرسین قم در
سال ۱۴۱۴
ق چاپ شده است.
همانطور که گفته شد کتاب از سه قسمت تشکیل شده است. قسمت اول تا صفحه ۱۰۸ و شامل ۱۰۱ فرع فقهی از فروعات علم اجمالی در بحث احکام خلل در نماز می‌باشد و پس از آن نیز مبحثی به عنوان قاعدة فی العلم بوجود احد الخللین اجمالا آورده شده است.
قسمت دوم رسالة فی اللباس المشکوک است که از صفحه ۱۱۷ تا صفحه ۱۷۱ می‌باشد.
قسمت سوم نیز استصحاب عدم ازلی از صفحه ۱۷۱ تا ۱۷۹ می‌باشد.
قسمت رسالة فی اللباس المشکوک از یک مقدمه و ۶ مقام تشکیل شده است.
مباحث مطرح شده در ۶ مقام عبارتند از:
توهم استفاده شرطیت از
روایات، آیا عنوان
حرمت خوردن یا
حلیت گوشت آن به نحو استقلال یا عدم استقلال است؟، شرطیت فقط در مورد پوشیدنی‌های حیوانی است، حرمت و حلیت خوردن گوشت حیوان قید برای
نماز می‌باشد و قید لباس نیست، شرط وجود سرایت کننده در جمیع افراد نیست، ظاهر روایات این است که وجود واقعی لباس از جنس
حیوان حلال گوشت شرط نماز است نه
علم به حلال گوشت بودن آن.
از نظر نحوه تدوین مطالب کتاب و روش طرح مباحث، قسمتهای مختلف کتاب با هم متفاوتند زیرا قسمت اول کتاب مسائل احکام خلل در نماز است که بعضی از آنان از فروعات فقهی
عروة الوثقی می‌باشد اما مدارک آنان
اصول عملیه مثل
قاعده فراغ،
اصالت تذکیه،
اصالت برائت،
استصحاب،
اشتغال و مباحث
علم اجمالی است. به تعبیر دیگر طریقه استفاده از اصول عملیه را در
مباحث فقهی به خواننده می‌آموزد. اما قسمت دوم و سوم مباحث اصولی مدون در کتب اصولی مطرح شده است.
از تفاوتهای دیگر اینکه مؤلف در اوائل مبحث علم اجمالی دارای حواشی مفیدی است که به بررسی مجدد نظریاتش پرداخته است اما در ادامه آن و قسمتهای دوم و سوم این گونه حواشی دیده نمی‌شود.
از دیگر نقایص کتاب اینکه منابع و مآخذ اقوال و نظریات و همچنین مصدر و آدرس روایات در حواشی کتاب ذکر نشده است. (صفحه ۱۷۶) مؤلف در بحث
استصحاب عدم ازلی فقط در صورتی که تقید بین
موصوف و
وصف بنحو اطلاق باشد این استصحاب را صحیح می‌دانند و در سایر موارد مثل تقید بین موصوف و وصف به نحو نعتیت و وصف بودن آن را جاری نمیدانند. (صفحه ۱۷۹)
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
