• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قاسم‌ بن‌ علی‌ دمشقی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابومحمد بهاءالدین قاسم‌ بن‌ علی‌، فقیه‌، محدث‌ و مورخ‌ بزرگ‌ شافعی‌، یکی از شخصیت‌های ابنعساکر می‌باشد؛ ابنعَساکر، نام‌ تنی‌ چند از دودمان بنی‌عساکر که‌ پس‌ از درگذشت‌ ابوالقاسم‌ علی‌ بن‌ عساکر چهره نامدار این‌ خاندان به‌ این‌ عنوان‌ خوانده‌ شدند.



ابومحمد بهاءالدین قاسم‌ بن‌ علی‌ بن‌ عساکر ۵۲۷ -۹ صفر ۶۰۰ق‌/ ۱۱۳۳- ۱۸ اکتبر ۱۲۰۳م‌)، فقیه‌، محدث‌ و مورخ‌ بزرگ‌ شافعی‌ که‌ پس‌ از پدرش‌ برجسته‌ترین‌ چهره علمی‌ این‌ خاندان‌ به‌ شمار می‌آید و در نگارش‌ و جمع‌ و تدوین‌ بزرگ‌ترین‌ اثر پدر خود تاریخ‌ مدینه دمشق‌ سهمی‌ بسزا داشت‌
[۱] عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقله، ج۲، ص۸ -۹، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۹۸۴م‌.
[۵] محمد ذهبی‌، دول‌ الاسلام‌، ج۱، ص۳۱۹، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
و به‌ گفته پسرش‌ عمادالدین‌ علی‌ بازنویسی‌ و ویرایش‌ این‌ کتاب‌ به‌ سعی‌ و همت‌ او انجام‌ پذیرفت‌. در خردسالی‌ گذشته‌ از برخی‌ افراد خاندان‌ خود.


از ابوالفتح‌ نصرالله‌ بن‌ محمد مصّیصی‌ و ابوطالب‌ علی‌ بن‌ عبدالرحمان‌ صوری‌ و نیز بسیاری‌ از کسانی‌ که‌ از پدرش‌ حدیث‌ شنیده‌ بودند، همچون‌ عبدالرحمان‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ حسن‌ بن‌ ابی‌الحدید و ابوالدر یاقوت‌ الرومی‌ و ابوسعید عبدالکریم‌ سمعانی‌ حدیث‌ شنید.
[۱۱] عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقله، ج۲، ص۹، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۹۸۴م‌.

قاسم‌ گذشته‌ از پدر از عالمان و حافظانی‌ همچون‌ احمد بن‌ سَلامه حدّاد و ابوالغنائم‌ بن‌ عَلاّن‌ اجازه روایت‌ داشته‌ است‌.
[۱۲] عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقله، ج۲، ص۹، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۹۸۴م‌.
وی‌ در ۵۵۵ق‌ حج‌ گزارد و در مکه‌ از ابوبکر احمد بن‌ مقرب‌ کرخی‌ و ابومنصور مسعود بن‌ حصین‌ و ابوالنجیب‌ عبدالقاهر سهروردی‌ و قطب‌الدین‌ ابومحمد انصاری‌ استماع‌ حدیث‌ کرد
[۱۴] عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقله، ج۲، ص۹، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۹۸۴م‌.
[۱۵] عبدالرزاق‌ ابن‌فوطی‌، مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۶۷۶، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۹۶۷م‌.
و در مدینه‌، بیت‌المقدس‌ و مصر به‌ استماع‌ و روایت‌ حدیث‌ پرداخت‌ و حدود ۱۰۰ تن‌ از حافظان‌ حدیث‌ که‌ قاسم‌ تنها راوی‌ بسیاری‌ از آنان‌ بود، از مشایخ‌ او به‌ شمار رفته‌اند.
[۱۸] عبدالرحمان‌ ابوشامه‌، الذیل‌ علی‌ الروضتین‌، ج۱، ص۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۱۹۴۷م‌.
[۱۹] عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقله، ج۲، ص۹، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۹۸۴م‌.



شاگردان‌ قاسم‌ خود از دانشمندان‌ شافعی‌ و عالمان‌ حدیث‌ بودند. ابوشامه‌ شهاب‌الدین‌ مقدسی‌، ابوالتقی‌ صالح‌ بن‌ شجاع‌ مُدْلِحی‌، احمد بن‌ سلامه‌ و مسلم‌ بن‌ علان‌ از او حدیث‌ شنیده‌ و اجازه روایت‌ داشته‌اند.
[۲۱] محمد ابن‌صابونی‌، تکملة اکمال‌ الاکمال‌، ج۱، ص۴۱، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، عراق‌، ۱۳۷۷ق‌/ ۱۹۵۷م‌.
[۲۳] عبدالرحمان‌ ابوشامه‌، الذیل‌ علی‌ الروضتین‌، ج۱، ص۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۱۹۴۷م‌.



قاسم‌ را به‌ درستکاری‌ و امانت‌ در روایت‌، پارسایی‌ و خوش‌خویی‌ و هوشمندی‌ و شناخت‌ متوسط در حدیث‌ و تمایل‌ شدید به‌ ابوالحسن‌ اشعری‌ وصف‌ کرده‌اند.
قاسم‌ پس‌ از درگذشت‌ پدر به‌ جانشینی‌ وی‌ عهده‌دار تدریس‌ در جامع‌ اموی‌ و دارالحدیث‌ نوریه دمشق‌ شد. پرهیز و پارسایی‌، او را از دریافت‌ حقوق‌ تدریس‌ باز می‌داشت‌ و از باب‌ احتیاط از آب‌ آنجا ننوشید و وضو نساخت‌ و هر چه‌ او را می‌رسید، در اختیار دانشجویان‌ و تازه‌ واردان‌ می‌نهاد.


۱. جزء فی‌ اخبار والده‌ الحافظ ابنعساکر، تنها اثر چاپ‌ شده او به‌ تحقیق‌ صلاح‌الدین‌ منجد، بیروت‌، ۱۹۸۰م‌؛
۲. الجامع‌ المستقصی‌ فی‌ فضائل‌ المسجد الاقصی‌،
[۲۸] عبدالرحیم‌ اسنوی‌، طبقات‌ الشافعیه، ج۲، ص۲۱۸، به‌ کوشش‌ جبوری‌، بغداد، ۱۳۹۱ق‌/ ۱۹۷۱م‌.
یا فضائل‌ القدس‌ یا فضائل‌ بیت‌المقدس‌ و یا فضل‌ المسجدالاقصی‌، که‌ ابن‌فرکاح‌ برهان‌الدین‌ ابراهیم‌ فزاری‌ (د ۷۲۹ق‌) آن‌ را با عنوان‌ باعث‌ النفوس‌ الی‌ زیارة القدس‌ المحروس‌
[۳۳] ازهریه‌، فهرست‌، ج۵، ص۵۵۶.
[۳۴] صلاح‌الدین‌ منجد، المورخون‌ الدمشقیون‌ و آثار هم‌ المخطوطه، ج۱، ص۲۸، مجله معهد المخطوطات‌ العربیة، ۱۳۷۵ق‌/ ۱۹۵۶م‌، ج‌ ۲ (۱).
[۳۵] صلاح‌الدین‌ منجد، معجم‌ المورخین‌ الدمشقیین‌، ج۱، ص۷۱، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌.
تلخیص‌ کرده‌ است‌.
۳. منتخب‌ من‌ تاریخ‌ دمشق‌، گزیده‌ای‌ است‌ از تاریخ‌ بزرگ‌ دمشق‌ در ۸ مجلد.
[۳۶] ظاهریه‌، عشق، ص ۱۲۹.
[۳۷] ظاهریه‌، خطی‌، ج۲، ص۶۹۴، (تاریخ‌)، ریان‌.
[۳۸] صلاح‌الدین‌ منجد، معجم‌ المورخین‌ الدمشقیین‌، ج۱، ص۷۱، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌.

۴. الجهاد
[۳۹] عبدالرحیم‌ اسنوی‌، طبقات‌ الشافعیه، ج۲، ص۲۱۸، به‌ کوشش‌ جبوری‌، بغداد، ۱۳۹۱ق‌/ ۱۹۷۱م‌.
یا فضائل‌ الجهاد.
[۴۰] خیرالدین زرکلی‌، اعلام‌، ج۵، ص۱۷۸.
کتاب‌ در تشویق‌ مسلمانان‌ به‌ جهاد بر ضدّ مهاجمان‌ صلیبی و دفاع‌ از سرزمین‌های‌ اسلامی‌ نوشته‌ شده‌ است‌. مؤلف‌ تمامی‌ کتاب‌ را در ۵۷۶ق‌ برای‌ صلاح‌الدین‌ ایوبی‌ خواند و آنگونه‌ که‌ ذهبی‌ از قول‌ وی‌ آورده‌ است‌، دعایی‌ که‌ در آغاز و انجام‌ کتاب‌ برای‌ فتح‌ و استرداد بیت‌المقدس‌ کرده‌ بود، سرانجام‌ در ۲۶ رجب‌ ۵۸۳ در حضور او برآورده‌ شد.
۵. ذیل‌ تاریخ‌ دمشق‌، که‌ ناتمام‌ ماند.
۶. فضائل‌ الحرم‌.
۷. فضل‌ زیارة الخلیل‌ علیه‌السلام‌ و موضع‌ قبره‌ و قبور ابنائه‌ الکرام‌،
[۴۴] خیرالدین زرکلی‌، اعلام‌، ج۵، ص۱۷۸.
که‌ گویا بخش‌هایی‌ از کتاب‌ فضل‌ المسجد‌الاقصی‌ است‌.
۸. فضل‌ المدینه یا الانباء المبینة فی‌ فضل‌ المدینة یا فضائل‌ المدینة. این‌ اثر مفقود است‌، اما رودانی‌ صاحب‌ صلة الخلف‌ آن‌ را روایت‌ کرده‌ است‌.
[۴۶] صلاح‌الدین‌ منجد، معجم‌ المورخین‌ الدمشقیین‌، ج۱، ص۷۱، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌.
[۴۷] محمد سخاوی‌، الاعلان‌ بالتوبیخ‌، ج۱، ص۲۷۴، به‌ کوشش‌ فرانتس‌ روزنتال‌، بغداد، ۱۳۸۲ق‌/ ۱۹۶۳م‌.

۹. مجالس‌، که‌ همان‌ امالی‌ قاسم‌ است‌.
۱۰. کتاب‌ فی‌ من‌ حدّث‌ بمدائن‌ الشام‌ و قرا‌ها.
۱۱. کتاب‌ المناسک‌ و نیز موافقات‌ و ابدال‌ و سباعیات‌ که‌ از مستخرجات‌ حدیثی‌ او بوده‌ است‌.


۱. عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقله، ج۲، ص۸ -۹، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۹۸۴م‌.
۲. یاقوت‌ حموی، معجم الادباء، ج۱۳، ص۷۳.    
۳. ابن‌خلکان‌، وفیات‌ الاعیان، ج۳، ص۳۱۱.    
۴. ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ج۱۳، ص۳۸.    
۵. محمد ذهبی‌، دول‌ الاسلام‌، ج۱، ص۳۱۹، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
۶. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۱۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۷. عبدالوهاب‌ سبکی‌، طبقات‌ الشافعیة الکبری‌، ج۸، ص۳۵۲، به‌ کوشش‌ محمود طناحی‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۳ق‌/ ۱۹۶۴م‌.    
۸. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۱۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۹. محمد ذهبی‌، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۱۰۸.    
۱۰. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۰۶، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۱۱. عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقله، ج۲، ص۹، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۹۸۴م‌.
۱۲. عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقله، ج۲، ص۹، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۹۸۴م‌.
۱۳. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۰۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۱۴. عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقله، ج۲، ص۹، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۹۸۴م‌.
۱۵. عبدالرزاق‌ ابن‌فوطی‌، مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۶۷۶، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۹۶۷م‌.
۱۶. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۰۷، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۱۷. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۱۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۱۸. عبدالرحمان‌ ابوشامه‌، الذیل‌ علی‌ الروضتین‌، ج۱، ص۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۱۹۴۷م‌.
۱۹. عبدالعظیم‌ منذری‌، التکملة لوفیات‌ النقله، ج۲، ص۹، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌، ۱۹۸۴م‌.
۲۰. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۰۷، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۲۱. محمد ابن‌صابونی‌، تکملة اکمال‌ الاکمال‌، ج۱، ص۴۱، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، عراق‌، ۱۳۷۷ق‌/ ۱۹۵۷م‌.
۲۲. محمد ذهبی‌، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۱۳۶۹، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق‌.    
۲۳. عبدالرحمان‌ ابوشامه‌، الذیل‌ علی‌ الروضتین‌، ج۱، ص۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۱۹۴۷م‌.
۲۴. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۰۷- ۴۰۸، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۲۵. محمد ذهبی‌، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۱۰۸.    
۲۶. ابوبکر ابن‌قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ الشافعیه، ج۲، ص۳۴.    
۲۷. محمد ذهبی‌، العبر، ج۳، ص۱۳۰.    
۲۸. عبدالرحیم‌ اسنوی‌، طبقات‌ الشافعیه، ج۲، ص۲۱۸، به‌ کوشش‌ جبوری‌، بغداد، ۱۳۹۱ق‌/ ۱۹۷۱م‌.
۲۹. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون، ج۱، ص۵۷۴.    
۳۰. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۰۷، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۳۱. عبدالوهاب‌ سبکی‌، طبقات‌ الشافعیة الکبری‌، ج۸، ص۳۵۲، به‌ کوشش‌ محمود طناحی‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۳ق‌/ ۱۹۶۴م‌.    
۳۲. سیوطی‌، طبقات‌ الحفاظ، ج۱، ص۴۸۷، بیروت‌، ۱۴۰۳ق‌/ ۱۹۸۳م‌.    
۳۳. ازهریه‌، فهرست‌، ج۵، ص۵۵۶.
۳۴. صلاح‌الدین‌ منجد، المورخون‌ الدمشقیون‌ و آثار هم‌ المخطوطه، ج۱، ص۲۸، مجله معهد المخطوطات‌ العربیة، ۱۳۷۵ق‌/ ۱۹۵۶م‌، ج‌ ۲ (۱).
۳۵. صلاح‌الدین‌ منجد، معجم‌ المورخین‌ الدمشقیین‌، ج۱، ص۷۱، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌.
۳۶. ظاهریه‌، عشق، ص ۱۲۹.
۳۷. ظاهریه‌، خطی‌، ج۲، ص۶۹۴، (تاریخ‌)، ریان‌.
۳۸. صلاح‌الدین‌ منجد، معجم‌ المورخین‌ الدمشقیین‌، ج۱، ص۷۱، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌.
۳۹. عبدالرحیم‌ اسنوی‌، طبقات‌ الشافعیه، ج۲، ص۲۱۸، به‌ کوشش‌ جبوری‌، بغداد، ۱۳۹۱ق‌/ ۱۹۷۱م‌.
۴۰. خیرالدین زرکلی‌، اعلام‌، ج۵، ص۱۷۸.
۴۱. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۱۱، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۴۲. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون، ج۱، ص۲۹۴.    
۴۳. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون، ج۲، ص۱۲۷۵.    
۴۴. خیرالدین زرکلی‌، اعلام‌، ج۵، ص۱۷۸.
۴۵. عبدالوهاب‌ سبکی‌، طبقات‌ الشافعیة الکبری‌، ج۸، ص۳۵۲، به‌ کوشش‌ محمود طناحی‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۳ق‌/ ۱۹۶۴م‌.    
۴۶. صلاح‌الدین‌ منجد، معجم‌ المورخین‌ الدمشقیین‌، ج۱، ص۷۱، بیروت‌، ۱۳۹۸ق‌.
۴۷. محمد سخاوی‌، الاعلان‌ بالتوبیخ‌، ج۱، ص۲۷۴، به‌ کوشش‌ فرانتس‌ روزنتال‌، بغداد، ۱۳۸۲ق‌/ ۱۹۶۳م‌.
۴۸. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون، ج۲، ص۱۲۷۸.    
۴۹. محمد ذهبی‌، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۱۰۹.    
۵۰. عبدالوهاب‌ سبکی‌، طبقات‌ الشافعیة الکبری‌، ج۸، ص۳۵۲، به‌ کوشش‌ محمود طناحی‌ و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۸۳ق‌/ ۱۹۶۴م‌.    
۵۱. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۰۷، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    
۵۲. محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۲۱، ص۴۰۷، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.    



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابنعساکر»، ج۴، ص۱۵۱۶.    






جعبه ابزار