فیروز تغلق شاه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فیروز تغلق شاه، سومین سلطان سلسله تغلقیه یا همان
خاندان تغلق تیمور می‌باشد.
پس از
سلطان محمد تغلق شاه، عموزاده او، فیروزشاه سوم (سل ۷۵۲- رمضان ۷۹۰ق/۱۳۵۱ـ سپتامبر ۱۳۸۸م)، به اصرار گروهی از بزرگان و نظامیان بر تخت سلطنت جلوس کرد
. وی پسر عموی محمد تغلق شاه بود. ظاهراً محمد تغلق به سبب آن‌که پسری نداشت، او را به جانشینی خود برگزید
او نخست با مخالفت خواجه‌جهان،
دولت‌مرد برجسته سلطان محمد، مواجه شد. خواجه‌جهان بی‌درنگ پس از مرگ سلطان محمد، پسر ۶-۷ ساله ظاهراً «مجهول‌النسبی» را در دهلی
فرزند سلطان تازه درگذشته خوانده، و او را با عنوان سلطان غیاث‌الدین محمودشاه بر تخت نشانده بود. این غائله با حمایت امرا از فیروز شاه و تسلیم خواجه‌جهان خاتمه یافت. عدالت‌جویی و نرم‌خویی فیروز شاه پس از سخت‌گیری‌های سلطان محمد، خشنودی مردم و درنتیجه، آرامش سیاسی و اجتماعی را به دنبال داشت.
چون محمد تغلق شاه درگذشت،
سپاه به چپاول اردوی شاه پرداخت. گرگین‌خان، از فرماندهان سپاه، به مغولان پیوست و آنان را به حمله و
غارت اردو ترغیب کرد. فیروز تغلق شاه در ۷۵۲ با مغولان جنگید و آنان را شکست داد.
در دهلی احمد ایاز، وزیر
محمد تغلق شاه، کودکی خردسال و مجهول النسب را به نام پسر محمد تغلق بر
تخت نشاند. در ۷۵۲، چون فیروز به دهلی رسید سرداران و غلامان او را به پادشاهی برگزیدند.
در ۷۵۸، منشور سلطنت از سوی
خلیفه عباسی مصر رسید که در آن پادشاهان سلسله بهمنیانِ دکن تأیید و حمایت شده بودند. در ۷۷۵، شمس الدین دامغانی، حاکم گجرات، و در ۷۷۹ صاحبان پَرْگَنِه‌ها علیه فیروزشاه شورش کردند که با سرکوب و کشتار مواجه شدند.
فیروزشاه در سیاست داخلی، ۳ اصل مهم را دنبال می‌کرد: ممنوعیت مجازات مردم که در دوره سلطان محمد بسیار رواج داشت؛ جمع‌آوری
مالیات با توجه به استطاعت مردم؛ و واگذاری
حکومت ولایات به افراد لایق و متدین.
فیروزشاه در ۷۵۶ق/۱۳۵۵م از خلیفه مصر
خلعت دریافت کرد و به خطاب «سیدالسلاطین» نایل آمد،
و دستور داد تا نام پادشاهانی را که از خطبه‌ها انداخته بودند، دوباره یاد کنند.
او دوبار در ۷۵۴ق/۱۳۵۳م و ۷۶۰ق/۱۳۵۹م به بنگال لشکر کشید که هر بار با مبادله هدایای بسیار با الیاس شاهیان صلح کرد
. لشکرکشی به اُریسا در ۷۶۱ق/۱۳۶۰م و تصرف نگرکوت که به نام سلطان محمد به محمدآباد موسوم شد
، از دیگر پیروزی‌های نظامی فیروزشـاه بود. سال‌های پایانـی زندگی او با ضعف حکومت همراه بود. فیروزشاه در حدود ۹۰ سالگی درگذشت.
فیروزشاه در سیاست داخلی نسبت به ترویج
اسلام متعصب بود و نظر رهبران دینی را ارزش می‌نهاد. وی معابد هندوها را ویران کرد و به جای آن‌ها
مسجد ساخت و کتاب‌هایشان را نابود کرد. در ۷۸۲ عده ای از هندوهای کهر را کشت و پیشنهاد برهمنان را برای پرداخت
جزیه رد کرد. وی به نقاط گوناگون، از جمله بنگال، مبلّغان دینی فرستاد و به این ترتیب، در دوره سلطنت او بسیاری از هندوها
مسلمان شدند.
فیروزشاه بسیاری از خرابی‌ها و ستم‌های محمد تغلق شاه را جبران کرد، از جمله
خراج را متناسب با حاصلِ کار رعایا وضع کرد، به بازماندگان و معلولان دوره محمد تغلق
غرامت داد،
پول رایج در آن دوره را
اعتبار بخشید، مجازات‌های خشن چون مثله‌کردن را منع کرد، به نظامیان استقلال مالی داد و آنان را در کهولت از کار معاف کرد و برایشان مقرری تعیین نمود،
استقلال سلاطین مسلمان دکن را تأیید کرد، اما در تصرف مجدد مناطق استقلال‌یافته بنگال و دکن توفیقی نیافت
فیروزشاه به
علم و
ادب علاقه داشت و در زمان سلطنت او کتاب‌هایی از
سنسکریت به
فارسی ترجمه شد.
ضیاءالدین برنی تاریخ فیروزشاهی را به نام او نوشت. فیروزشاه همچنین به مرمت و ساختن بناهای مختلف علاقه مند بود، چنانکه آبراهه‌ها را مرمت کرد و ۱۵۰ پل و صد حمام و سی مدرسه و چهل
مسجد و صد بیمارستان و صد
کاروانسرا ساخت.
در اواخر سلطنت فیروزشاه
قدرت در دست وزیر او، خان‌جهان، بود. او به سبب دشمنی با ناصرالدین محمد، فرزند فیروزشاه، مانع از رسیدن وی به سلطنت شد و از تغلق شاه ثانی حمایت کرد.
فیروزشاه در ۷۸۲، به سبب ضعف ناشی از کهولت، از سلطنت کناره گرفت و پسرش شاهزاده محمدخان، معروف به ناصرالدین محمد، اداره امور کشور را بر عهده گرفت. در ۷۸۹، امیران صِده (صدی
هندبت) و غلامان فیروزشاه بر ناصرالدین محمد شورش کردند و
جنگ میان آن‌ها منجر به اغتشاش در دهلی و فرار ناصرالدین محمد شد. فیروزشاه در ۷۹۰ درگذشت.
(۱) برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، به کوشش سیداحمد خان و دیگران، کلکته، ۱۸۶۲م.
(۲) سیهرندی، یحیی، تاریخ مبارک شاهی، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
(۳) فرشته، محمدقاسم، تاریخ، لکهنو، ۱۸۶۴م.
(۴) نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۲۵م.
(۵) احمد، نظام الدین، طبقات اکبری، کلکته، ۱۹۲۷م.
(۶) فیروزشاه، فتوحات فیروزشاهی، به کوشش شیخ عبدالرشید، علیگره، ۱۹۵۴م.
(۷) دولافوس، کلود فریزر، تاریخ هند.
(۸) سمرقندی، عبدالرزاق، مطلع سعدین و مجمع بحرین.
(۹) William Henry Beveridge، A comprehensive history of India: civil، military and social ، London ۱۸۷۱.
(۱۰) Haig W،» The Reign of Fīrūz Tughluq… «، ibid.
(۱۱) EI۲.
(۱۲) Haig W،» The Kingdom of Bengal «The Cambridge History of India، New Delhi، ۱۹۸۷، vol III.
(۱۳) J Talboys Wheeler، India under the Muslim rule: political، historical and social integration ، Delhi ۱۹۷۵.
(۱۴) Stanley Lane- Poole، Mediaeval India under the Mohammedan rule ، Delhi ۱۹۸۰.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تغلقیه»، شماره ۳۶۶۶. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «خاندان تغلق تیمور»، شماره۶۰۰۶.
