فلسفه اعدام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اعدام شدیدترین مجازاتی است که با اجرای آن
حیات مجرم گرفته می‌شود، ازاین‌رو در مورد
فلسفه اجرای چنین مجازاتی مطالب گوناگونی از سوی عالمان و
مکاتب اسلامی و غیر اسلامی بیان گردیده است.
ظهور جنبشهای فلسفی و انتشار افکار نو و
آثار علمی قرن هجدهم را شاید بتوان آغاز رویارویی بین دو
جبهه موافق و
مخالف مجازات اعدام دانست. «بکاریا» نخستین بانی
حقوق جزا در این قرن، اولین کسی است که با انتشار
کتاب بررسی جرایم و مجازاتها در مخالفت مجازات اعدام و ضرورت
لغو آن، قلمفرسایی کرده است.
پس از او نظریات فراوانی به صورت مخالف و موافق با این مجازات و فلسفه اجرای آن ابراز شده که به‌طور خلاصه به مهم‌ترین دلایل این مخالفان، پاسخ موافقان و فلسفه مجازات مجرمان، از نگاه
قرآن اشاره می‌شود؛
مخالفان مجازات اعدام می‌گویند: حیات،
هدیه خداوند به انسانهاست و هیچ کس، حتی دولتها حق محروم کردن انسانها را از این موهبت الهی ندارند.
در پاسخ گفته شده: اولاً آزادی نیز هدیه خداوند به
بشر است، بنابراین نباید
مجرم را
تبعید یا زندانی کرد.
ثانیاً اگر هدف از گرفتن حیات از یک نفر، دادن حیات به چندین نفر باشد هیچ منعی ندارد و افراد یا دولتها این
حق را خواهند داشت تا مجرم را اعدام کنند.
گاهی گفته می‌شود که با اعدام مجرم، امکان اصلاح و بازگشت وی به
جامعه از بین می‌رود.
در پاسخ گفته شده که
هدف اصلی از اعدام در همه موارد،
اصلاح مجرم نیست، بلکه گاهی اهداف مهم‌تری از جمله اجرای
عدالت و حفظ اجتماع از جرایم مشابه، وجود دارد.
دلیل دیگر مخالفان این است که اعدام، مجازاتی است
بی‌اثر و مجرمان از
مرگ نمی‌هراسند.
در پاسخ گفته شده که تجربه نشان داده که اعدام
اثر فراوانی در جلوگیری از
جرم و انصراف دیگران از ارتکاب
جنایت دارد، به همین جهت بسیاری از دولتها که این مجازات را لغو کرده بودند، بر اثر افزایش جرایم بزرگ دوباره به برقراری این مجازات رأی دادند.
گاهی گفته می‌شود: محکوم کردن فرد به اعدام، چیزی جز
قتل نیست و جامعه نباید قاتل باشد.
در پاسخ گفته شده: ناپسند بودن هر عملی تابع شرایط و انگیزه افراد است و قتل افراد در بسیاری از موارد ناپسند است؛ اما اگر کسی به دفاع از خود یا دیگران مرتکب قتل شود نه تنها قابل
مذمت و مجازات نیست، بلکه سزاوار
ستایش و تشویق نیز هست و به همین جهت خود مخالفان اعدام نیز در مواردی خاص این مجازات را
جایز دانسته‌اند.
دلیل دیگر،
اشتباه قضایی است؛ به این بیان که ممکن است در صدور حکم مجازات، اشتباهی رخ داده و
بی
گناهی اعدام گردد، در حالی که پس از اعدام راهی برای جبران آن نیست.
در پاسخ باید گفت اولاً این
اشتباه در مجازاتهای دیگر نیز امکان‌پذیر است و ممکن است فردی به اشتباه تا پایان عمر، زندگی خود را در زندان بگذراند. ثانیاً به مجرد احتمال اشتباه نباید اصل مجازات را لغو کرد، بلکه باید راههایی برای از بین بردن اشتباه یا به حداقل رساندن آن جستجو کرد؛ مانند
آموزش مأموران و قضات و دادن حق
درخواست تجدید نظر به محکوم.
اسلام نیز چنان‌که بیان گردید از موافقان
حکم اعدام است؛ اما موافقت با چنین مجازاتی نه بدان جهت است که اسلام برای جان انسانها ارزشی قائل نیست، زیرا اسلام در این جهت، از میان مکاتب دیگر شاخص است، تا آن‌جا که
کشتن یک
انسان بی
گناه را
گناهی عظیم و با
کشتن همه انسانها برابر می‌داند،
بلکه هدف و فلسفه اعدام مجرمان از دیدگاه اسلام رفع
فساد و پاک شدن جامعه از آلودگیهایی است که حیات و زندگی اجتماعی را
تهدید می‌کند؛ همچون غده‌ای سرطانی که باید با عمل جراحی آن را از بدن خارج کرد. این امر، افزون بر
آیه فوق از آیه ۳۳ همین سوره نیز که
کشتن محارب و
مفسد فی‌الارض را لازم شمرده استفاده می‌شود: «اِنَّما جَزؤُا الَّذینَ یُحارِبونَ اللّهَ ورَسولَهُ ویَسعَونَ فِی الاَرضِ فَسادًا اَن یُقَتَّلوا»
فلسفه دیگر اعدام این است که چنین مجازاتی زندگی آفرین و موجب حیات انسانها: «ولَکُم فِی القِصاصِ حَیوةٌ یاُولِی الاَلببِ»
و موجب حیات جامعه است؛ زیرا مجرمان از
ترس قصاص ، به خود اجازه نمی‌دهند دیگران را بکشند و بدین وسیله به سنتهای جاهلی که گاه یک قتل باعث چندین قتل می‌شد، پایان داده می‌شود و هم موجب حیات افرادی است که در صدد قتل دیگران هستند، چون آنان را نیز از فکر آدم کشی باز می‌دارد و این‌گونه جان آنان محفوظ می‌ماند.
فلسفه دیگری که در پایان آیه فوق به آن اشاره شده ایجاد تقواست: «لَعَلَّکُم تَتَّقون»
یعنی تا از ترس قصاص، از ارتکاب
حرام از جمله قتل دیگران
پرهیز کنید،
بنابراین، وجود چنین مجازاتی هم برای فرد و هم برای جامعه، مایه خیر است: «فَاقتُلوا اَنفُسَکُم ذلِکُم خَیرٌ لَکُم»
که هم خیر دنیوی را در پی دارد، زیرا باعث حفظ افراد و جلوگیری از ارتکاب جرم می‌شود، و هم برای مجرم خیر اُخروی دارد، زیرا اعدام او موجب کاهش بار
گناه و مجازات اُخروی وی می‌گردد.
احکام‌القرآن، جصاص؛ اسلام و دفاع اجتماعی؛ بررسی تطبیقی مجازات اعدام؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ تاریخ تمدن، ویل دورانت؛ ترتیب کتاب العین؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع‌البیان عن تأویل آی‌القرآن؛ جامع عباسی؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره؛ حقوق جزای بین‌الملل (مجموعه مقالات)؛ دایرة المعارف تشیع؛ زبدة البیان فی براهین احکام القرآن؛ سلسلة الینابیع الفقهیه؛ سنن ابن ماجه؛ شرح المصطلحات الکلامیه؛ صحیح البخاری؛ فرهنگ اصطلاحات و عناوین جزایی؛ الفقه علی المذاهب الاربعه؛ کتاب مقدس؛ کنزالعرفان فی فقه القرآن؛ کنزالعمال فی سنن الاقوال والافعال؛ لغت‌نامه؛ مجله تحقیقات حقوقی؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ معجم المصطلحات الفقهیة و القانونیه؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ وسائل الشیعه.
دائرة‌المعارف قرآن کریم، مقاله اعدام.
