فلسفه ازدواج پیامبر با عائشه و حفصه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عایشه و
حفصه دو تن از
همسران پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، می‌باشند که طبق گزارش‌های تاریخی دچار برخی اشکالات و اشتباهات بودند، لذا گاهی
شبهه می‌شود که چرا
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با عایشه و حفصه
ازدواج کردند؟ در این نوشتار پاسخ به این شبهه را بررسی خواهیم کرد.
در مورد این
ازدواج پاسخ‌های فراوان داده شده است.
طبق نظر
اهل‌سنت پیغمبر
علم غیب ندارد و ازدواج و یا دوستی وی با کسی نمی‌تواند دلیل بر صحت عقاید و رفتار وی باشد.
حتی اگر بگویند
رسول خدا وی را می‌شناخته و با وی ازدواج کرده است، علت ازدواج را همان علت ازدواج
حضرت نوح و
حضرت لوط با همسرانشان می‌دانیم. با اینکه در
قرآن کریم آمده است که
همسر حضرت نوح و نیز
همسر حضرت لوط، همراه و هم‌نظر با دشمنان ایشان بوده‌اند.
علت‌های ازدواج پیامبر مختلف است.
در شعر زیبای
حافظ می‌خوانیم:
من که ملول گشتمی از نفس فرشتگان •••• قیل ومقال عالمی می‌کشم از برای تو
رسول گرامی اسلام در نهایت توجه به عالم بالا و مقام اقدس الهی بوده‌اند؛ و حتی به قول شاعر نفس فرشتگان و هم صحبتی با ایشان برای رسول گرامی اسلام سخت بوده است؛ زیرا نوعی اشتغال به غیر خداست.
اما
خداوند هر کسی را به نوبه خود
آزمایش می‌کند و برای آزمایش رسول خدا از ایشان خواست که با عایشه ازدواج کند و با این دستور، در خانه وی کسی را قرار داد که می‌توانست مایه آزمایش ایشان باشد؛ زیرا امتحان مردان بزرگ باید به بزرگی خود ایشان باشد.
اما چون این آزمایش می‌توانست سبب اشتباه برخی، در مورد شخصیت واقعی همسران رسول گرامی اسلام باشد، خداوند هم در قرآن با بیان برخی اشکالات و اشتباهات
همسران رسول خدا و همسران پیغمبران گذشته، راه
هدایت را برای مردم باز گذاشته است.
به عنوان مثال در
سوره تحریم آیه ده همسر حضرت نوح و همسر حضرت لوط را به عنوان دو نمونه برای
کفار معرفی می‌نماید که با وجود حضور در خانه
پیغمبران الهی، باز گمراه شدند.
و در همین سوره در آیه ۴ در مورد دو تن از همسران رسول خدا می‌فرماید:
«اِنْ تَتُوبَا اِلَی اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُمَا وَاِنْ تَظَاهَرَا عَلَیْهِ فَاِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِیلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمَلَائِکَةُ بَعْدَ ذَلِکَ ظَهِیرٌ؛
اگر (شما دو همسر رسول خدا) به درگاه خدا
توبه کنید، دل‌های شما به سوی او میل پیدا کرده است، اما اگر علیه او بر یکدیگر کمک کنید در حقیقت خدا خود سرپرست اوست و
جبرئیل و صالح مومنان (نیز یاور اویند) و گذشته از این
فرشتگان نیز پشتیبان او خواهند بود.»
و نیز در می‌بینیم که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در در مورد ِ آینده برخی از همسران خویش سخنانی فرموده‌اند که می‌تواند ملاک تشخیص
حق از
باطل در موارد نیاز باشد. به عنوان نمونه می‌توان به روایتی که
بخاری آن را نقل کرده است اشاره نمود که گفته است:
رسول خدا به خانه
عایشه اشاره فرمودند و سه بار گفتند:
فتنه (آزمایش) در اینجاست؛ فتنه در اینجاست، فتنه در اینجاست.
۲۸۷۳ - حَدَّثَنَا مُوسَی بْنُ اِسْمَاعِیلَ حَدَّثَنَا جُوَیْرِیَةُ عَنْ نَافِعٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَامَ النَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ خَطِیبًا فَاَشَارَ نَحْوَ مَسْکَنِ عَائِشَةَ فَقَالَ هُنَا الْفِتْنَةُ ثَلَاثًا مِنْ حَیْثُ یَطْلُعُ قَرْنُ الشَّیْطَانِ.
رسول خدا به سخن ایستادند، پس به سمت خانه عائشه اشاره کردند و سه بار فرمودند اینجاست فتنه؛ همان جایی که امت شیطان ظهور می‌کنند.
یکی از اهداف ازدواج‌های پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جهت سیاسی - تبلیغی بود؛ یعنی با ازدواج موقعیتش در بین قبایل مستحکم گردد و بر نفوذ سیاسی و اجتماعیش افزوده شود و از این راه برای رشد و گسترش
اسلام استفاده نماید.
حضرت به خاطر دست‌یابی بر موقعیت‌های بهتر اجتماعی و سیاسی، در
تبلیغ دین خدا و استحکام آن و پیوند با قبایل بزرگ عرب و جلوگیری از کارشکنی‌های آنان و حفظ سیاست داخلی و ایجاد زمینه مساعد برای مسلمان‌شدن قبایل عرب، به برخی ازدواج‌ها رو آورد.
در راستای این اهداف پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با زنان ذیل ازدواج کردند:
عایشه دختر
ابوبکر از قبیله «
تیم».
حفصه دختر
عمر از قبیله بزرگ «
عدی».
ام‌حبیبه دختر
ابوسفیان از قبیله نامدار
بنی‌امیه.
ام‌سلمه از
قبیله بنی‌مخزوم.
سوده از
قبیله بنی‌اسد.
میمونه از
قبیله بنی‌هلال.
صفیه از
بنی‌اسرائیل.
ازدواج مهم‌ترین پیوند و میثاق اجتماعی است، به ویژه در آن فرهنگ تاثیر بسیاری از خود به جا می‌گذارد.
در آن محیطی که
جنگ و خونریزی و غارتگری رواج داشت، بلکه به تعبیر "
ابن‌خلدون" جنگ و خونریزی و غارتگری جزو خصلت ثانوی آنان شده بود،
بهترین عامل بازدارنده از جنگ‌ها و عامل وحدت و اُلفت، پیوند زناشویی بود.
از این روی، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با قبایل بزرگ
قریش، به ویژه با قبایلی که بیش از دیگران با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دشمن بودند، مانند
بنی‌امیه و
بنی‌اسرائیل، ازدواج نمود. اما با قبایل انصار که از سوی آنان هیچ خطری احساس نمی‌شد و آنان نسبت به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دشمنی نداشتند، ازدواج نکرد.
گیورگیو، نویسنده مسیحی می‌نویسد:
محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ام‌حبیبه را به ازدواج خود درآورد تا بدین ترتیب داماد ابوسفیان شود و از دشمنی قریش نسبت به خود بکاهد. در نتیجه پیامبر با خاندان
بنی‌امیه و
هند زن ابوسفیان و سایر دشمنان خونین خود خویشاوند شد و ام‌حبیبه عامل بسیار مؤثری برای
تبلیغ اسلام در خانواده‌های
مکه شد.
در بعضی از تواریخ می‌خوانیم که پیامبر با زنان متعددی ازدواج کرد و جز مراسم عقد انجام نشد، و هرگز
آمیزش با آنها نکرد، حتی در مواردی تنها به خواستگاری بعضی از زنان قبائل قناعت کرد.
و آنها به همین‌قدر خوشحال بودند و مباهات می‌کردند که زنی از قبیله آنان به نام همسر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نامیده شده، و این افتخار برای آنها حاصل گشته است، و به این ترتیب رابطه و پیوند اجتماعی آنها با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) محکم‌تر، و در دفاع از او مصمم‌تر می‌شدند.
ام‌سلمه از
طایفه بنی
مخزوم -
طایفه ابوجهل و
خالد بن ولید -بود، وقتی که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وی را به همسری خویش درآورد، خالد بن ولید موضع‌گیری شدید خود را در برابر
مسلمانان مورد تجدید نظر قرار داده و پس از مدتی نه چندان طولانی اسلام آورد.
پس از ازدواج رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با جویریه و صفیه هیچگونه تحرکی را از سوی
بنی‌نضیر و
بنی‌مصطلق در برابر آنحضرت مشاهده نمی‌کنیم. از سوی دیگر، مشاهده می‌کنیم که جویریه از جهت برکت آفرینی برای قوم و قبیله‌اش یک زن نمونه شناخته می‌شود، و
صحابه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یکصد خانوار از اسیران قوم و قبیله وی را بخاطر ازدواج پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با او آزاد می‌کنند و می‌گویند: اینان خویشاوندان رسول خدایند! و پرواضح است که چنین منت‌گذاری بر یک
طائفه و
قبیله از سوی مسلمانان چه تاثیر بسزایی در عمق جان آنان داشته است.
بنابراین، ازدواج پیامبر با عایشه و حفصه، نه به خاطر نبودن زنی بهتر در آن جامعه و بلکه به خاطر مصالح مهمی بوده است که جز با ازدواج پیامبر با آن دو تحقق نمی‌یافته است.
موسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «چرا پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با عایشه و حفصه ازدواج کردند؟».
