فضیلت نخستین مسلمان‌بودن امام علی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اولین مسلمان بودن
حضرت علی (علیه‌السّلام) در روایات و اخبار صحیح‌السند در کتب اهل سنت، از سوی
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
صحابه برای ایشان
فضیلت محسوب شده است. اکثر قریب باتفاق علمای اهل سنت نیز بر این مطلب تصریح کرده و حتی برخی از علمای اهل تسنن در مورد اولین مسلمان بودن آن حضرت ادعای
اجماع کرده‌اند.
علامه حلی بعد از استدلال به
آیه «والسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ»
این گونه نتیجه گیری کرده است: "و هذه الفضیلة لم تثبت لغیره من الصحابة فیکون هو الامام؛ در میان
صحابه این
فضیلت برای غیر
حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) ثابت نشده است، پس ایشان
امام است".
ابن تیمیه در مقام جواب از این سخن علامه حلی می‌گوید: "الرابع قوله وهذه الفضیلة لم تثبت لغیره من الصحابة» ممنوع، فان الناس متنازعون فی اول من اسلمفقیل ابو بکر اول من اسلم فهو اسبق اسلاما من علی؛ این سخن علامه حلی که می‌گوید: این فضلیت برای دیگر صحابه ثابت نشده، ممنوع است؛ زیرا مردم در این مطلب که اولین
مسلمان چه کسی است، اختلاف نظر دارند. گفته شده است که
ابوبکر اولین کسی است که
اسلام آورد؛ بنابراین او پیش از (حضرت) علی (علیه‌السّلام) است".
ابن تیمیه اختلاف نظر را دلیل این مطلب قرار داده و می‌گوید، آیه نمی‌تواند فضیلتی را برای امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) اثبات نماید.
اشکال ابن تیمیه، در اصل فضیلت داشتن سبقت نبود؛ بلکه گفته بود اولین مسلمان بودن آن حضرت، اختلافی است؛ و ممکن است این فضیلت برای «غیر حضرت علی» باشد. اما طبق
روایات صحیح و گفتار عده‌ای از صحابه و اجماعی که علمای اهل سنت نقل کرده‌اند، امیر مؤمنان حضرت علی (علیه‌السّلام) اولین مسلمان هستند. بنابراین وقتی این فضلیت منحصر به فرد برای حضرت علی (علیه‌السّلام) ثابت شد، اگر اختلافی باشد، مخالفت با روایات صحیح و گفتار صحابه و
اجماع است و ارزشی ندارد در نتیجه اشکال ابن تیمیه مرتفع می‌شود.
بسیاری از علمای اهل سنت اولین مسلمان را حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌دانند که تعداد آنها و روایات‌شان به قدری زیاد و
متواتر است که هر گونه شک و شبهه‌ای را در این زمینه مرتفع می‌سازد، اما متاسفانه از آنجایی که رویّه برخی از علمای اهل سنت بر فضیلت‌تراشی برای
خلفا بنا نهاده شده است آنان هر فضیلتی که برای مولای متقیان ثبت شده است را به گونه‌ای سعی در
تحریف داشته و آن را به خلفا نسبت داده‌اند.
فضیلت اولین مسلمان هم از این قاعده مستثنی نشده و آنان با جعل برخی روایات دروغ سعی در اثبات این فضیلت کذب برای
ابوبکر برآمده‌اند. این در حالی است که اکثر منابع و مدارک معتبر اهل سنت و نیز جمهور علمای اهل سنت این مطلب را رد کرده و تصریح می کنند که ابوبکر اولین مسلمان نبوده است.
مثلا
طبری به سند صحیح از محمد ابن سعید نقل کرده است که او به پدرش گفت: آیا ابوبکر اولین فرد بین شما بود که اسلام آورد؟ پدرش در پاسخ گفت: نه، بدرستی که پیش از او، بیش از پنجاه نفر اسلام آورده بودند!!
جالب است که همین نقل را
ابن کثیر که از علمای متعصب
اهل سنت است در کتاب
البدایه و النهایه آنرا آورده و تایید کرده است.
ابن ابی‌الحدید نیز می‌نویسد: "همانا جمهور علما ذکر کرده‌اند که ابوبکر مسلمان نشد مگر بعد از گروهی از مردان که از آنان می‌باشد علی بن
ابی‌طالب و ... و هنگامی که دقت می‌کنیم در روایات صحیح سندهای قوی و مورد وثوق همه آنها را ناطق می‌یابیم بر اینکه علی بن
ابی‌طالب اولین کسی بود که مسلمان شد".
از طرفی دیگر بسیاری از علمای اهل سنت در کتب‌شان تصریح می کنند که اولین مسلمان حضرت علی (علیه‌السّلام) بوده و بر این مطلب تاکید دارند.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و عده‌ای از صحابه نخستین نیز اسلام حضرت علی (علیه‌السّلام) را، فضیلت برای ایشان دانسته و به اولین مسلمان بودن امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)
اقرار کرده‌اند.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اسلام حضرت علی (علیه‌السّلام) را فضیلت می‌دانند. طبق روایات صحیح از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، آن حضرت، امیرمؤمنان را نخستین پیشگام در اسلام معرفی کرده و آن را فضیلت بی‌نظیر برای آن حضرت دانسته است. با سند معتبر در کتاب‌های اهل سنت نقل شده است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ملاک انتخاب امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) را به عنوان همسر
فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها)، سبقت امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) در اسلام معرفی نموده‌اند: "یا فاطمة فوالله لقد انکحتک اکثرهم علما وافضلهم حلماواولهم سلما؛ ای فاطمه به خدا سوگند تو را به
ازدواج فردی درآوردم که علمش از تمامی مسلمانان بیشتر و از همه بردبارتر و اولین مسلمان است.
سعد بن ابی وقاص یکی از صحابه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در میان جمعیتی که فردی از آنها به امیرمؤمنان (علیه‌السّلام)
دشنام می‌داد، در مقابلش ایستاد و برای نشان دادن قباحت کار او، به نخستین مسلمان بودن آن حضرت استدلال کرد و این مطلب را یک فضیلت منحصر به فرد برای ایشان به شمار آورد. این روایت را
حاکم نیشابوری با سند صحیح این گونه نقل کرده است: "فحدثنا بشرح هذا الحدیث الشیخ ابو بکر بن اسحاق انا الحسن بن علی بن زیاد السری ثنا حامد بن یحیی البلخی بمکة ثنا سفیان عن اسماعیل بن
ابی خالد عن قیس بن
ابی حازم قال: کنت بالمدینة فبینا انا اطوف فی السوق اذ بلغت احجار الزیت فرایت قوما مجتمعین علی فارس قد رکب دابة و هو یشتم علی بن
ابی طالب و الناس و قوف حوالیه اذ اقبل سعد بن
ابی وقاص فوقف علیهم فقال: ما هذا؟ فقالوا: رجل یشتم علی بن
ابی طالب فتقدم سعد فافرجوا له حتی وقف علیه فقال: یا هذا علی ما تشتم علی بن
ابی طالبالم یکن اول من اسلم الم یکن اول من صلی مع رسول الله صلی الله علیه و سلمالم یکن ازهد الناس الم یکن اعلم الناس؟ و ذکر حتی قال: الم یکن ختن رسول الله صلی الله علیه و سلم علی ابنته الم یکن صاحب رایة رسول الله صلی الله علیه و سلم فی غزواته؟ ثم استقبل القبلة و رفع یدیه و قال: اللهم ان هذا یشتم ولیا من اولیائک فلا تفرق هذا الجمع حتی تریهم قدرتک قال قیس: فو الله ما تفرقنا حتی ساخت به دابته فرمته علی‌هامته فی تلک الاحجار فانفلق دماغه و مات. هذا حدیث صحیح الاسنادو لم یخرجاه تعلیق الذهبی قی التلخیص: علی شرط البخاری ومسلم؛ قیس بن
ابی
حازم می‌گوید در
مدینه بودم، در بازار می‌گشتم به احجار الزیت رسیدم، (احجار الزیت مکانی معروف در شهر مدینه، نزدیک محله زوراء و بازار مدینه بر دامنه
کوه سَلْع و غرب
مسجد نبوی، برابر
باب السلام بوده است. اردوگاه نظامی نیز در همین منطقه قرار داشت. در سبب نام‌گذاری این مکان دو سخن در دست است: در آن جا سنگ‌هایی بوده که ظرف‌های روغن بر آن می‌نهادند؛ و نیز روایت شده که در این مکان، برای پیامبر از سنگی روغن تراوید) دیدم عده‌ای دور سواری جمع شده‌اند که سوار بر مرکبی است و به (حضرت) علی بن
ابی‌طالب (علیه‌السّلام) دشنام می‌دهد و مردم اطراف او ایستاده‌اند، در این هنگام سعد بن
ابی وقاص آمد، پرسید چه خبر است؟ گفتند: مردی است به (حضرت) علی بن
ابی‌طالب (علیه‌السّلام) دشنام می‌دهد، سعد جلو آمد و راه را برایش باز کردند تا اینکه کنار سوار ایستاد و گفت: آهای بر چه اساس و به (حضرت) علی بن
ابی‌طالب (علیه‌السّلام) دشنام می‌دهی؟! آیا او اولین مسلمان نبود؟ آیا اولین فردی نبود که با رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
نماز خواند؟ آیا زاهد‌ترین فرد در میان مردم نبود؟ آیا عالم‌ترین فرد در میان مردم نبود؟ و همین طور فضائل امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را بر شمرد تا اینجا که گفت آیا او
داماد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و همسر دختر ایشان نبود؟ آیا
علمدار و پرچم‌دار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در تمامی جنگ‌های ایشان نبود؟ سپس رو به
قبله ایستاد و دستانش را بلند کرد گفت: خدایا این فرد به یکی از اولیای تو دشنام داد، این جمع را متفرق نکن تا قدرتت به آنها نشان دهی. قیس بن
ابی
حازم می‌گوید به خدا سوگند هنوز متفرق نشده بودیم که مرکب آن سوار رم کرد و او را با صورت به زمین زد، مغزش بیرون ریخت و مُرد".
لازم به ذکر است که سعد بن
ابی‌وقاص از شیعیان امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) نبود و از منحرفین بود و در جنگ‌های امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در سپاه حضرت حاضر نشد و در سپاه دشمنان حضرت نیز شرکت نکرد و جزء
قاعدین به حساب می‌آید.
ابوموسی اشعری نیز امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) را نخستین مسلمان می‌داند: "حدثنا ابو العباس محمد بن یعقوب ثنا الحسن بن علی بن عفان العامری ثنا حسین بن عطیة ثنا یحیی بن سلمة بن کهیل عن ابیه عن محمد بن علی عن ابن عباس قال: قال: ابو موسی الاشعری: ان علیا اول من اسلم مع رسول الله صلی الله علیه و سلم. هذا حدیث صحیح الاسنادو لم یخرجاه؛ ابوموسی اشعری می‌گوید (حضرت) علی (علیه‌السّلام) اولین مسلمان و ایمان‌آورنده به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است".
حاکم نیشابوری بعد از نقل روایت فوق می‌گوید: "سند این روایت صحیح است اما
بخاری و
مسلم آن را نقل نکرده‌اند".
اعتقاد
زید بن ارقم نیز در این روایت صحیح السند این گونه نقل شده است: "اخبرنا احمد بن جعفر القطعی ثنا عبدالله بن احمد بن حنبل حدثنی
ابی ثنا محمد بن جعفر ثنا شعبة عن عمرو بن مرة عن
ابی حمزة عن زید بن ارقم رضی الله عنه قال: ان اول من اسلم مع رسول الله صلی الله علیه و سلم علی بن
ابی طالب رضی الله عنه هذا حدیث صحیح الاسناد. تعلیق الذهبی قی التلخیص: صحیح؛ زید بن ارقم می‌گوید (حضرت) علی (علیه‌السّلام) اولین مسلمان و ایمان‌آورنده به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است".
حاکم نیشابوری و
شمس‌الدین ذهبی بعد از نقل روایت فوق می‌گویند: "سند این روایت صحیح است".
حاکم بعد از نقل روایت می‌گوید اختلاف فقط در این نکته است که حضرت علی (علیه‌السّلام) اولین فرد مسلمانی است که قبل از
بلوغ اسلام آورده است و ابوبکر اولین فردی است که بعد از بلوغ مسلمان شده است. البته این حرف حاکم اعتباری ندارد؛ زیرا
اولا: در اینجا برای ما نظر زید بن ارقم که یکی از صحابه است، مهم است که او امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را اولین مسلمان می‌داند. ثانیا: ابوبکر بعد از پنجاه نفر مسلمان شده بنابراین، اولین مسلمان بالغ نیست.
طبری چنین نقل می‌کند: "عن محمد بن سعد قال قلت لابی اکان ابو بکر اولکم اسلاما فقال لا ولقد اسلم قبله اکثر من خمسین ولکن کان افضلنا اسلاما؛ محمد بن سعد بن
ابی‌وقاص چنین می‌گوید: به پدرم گفتم آیا اولین مسلمان در میان شما ابوبکر بود؟ پدرم گفت: خیر، قبل از او بیش از پنجاه نفر اسلام آورده بودند".
عده‌ای از علمای اهل تسنن نیز در مورد اولین مسلمان بودن آن حضرت ادعای
اجماع کرده‌اند:
حاکم نیشابوری می‌گوید: "در میان اصحاب تاریخ اختلافی نیست که در این که امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) نخستین مسلمان است".
"ولا اعلم خلافا بین اصحاب التواریخ ان علی بن
ابی طالب رضی الله عنه اولهم اسلاما؛ من در میان مورخان مخالفی نمی‌شناسم در این که علی بن
ابی‌طالب اولین مسلمان است".
سیوطی در کتاب «
تاریخ الخلفاء»، در این باره ادعای اجماع را نقل کرده است: "و علی رضی الله عنه احدالعشرة المشهود لهم بالجنة... وهو اول خلیفة من بنی‌هاشم وابو السبطیناسلم قدیمابل قال ابن عباس وانس وزید بن ارقم وسلمان الفارسیوجماعة انه اول من اسلم ونقل بعضهم الاجماع علیه؛ (امیر مؤمنان) علی که خداوند از او راضی باشد، یکی از ده نفری است که به
بهشت بشارت داده شده است... او نخستین خلیفه از
بنی‌هاشم و پدر دو نوه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است و از اولین مسلمانانی است که در همان ابتدا اسلام آورد؛ بلکه
ابن عباس،
انس، زید بن ارقم،
سلمان فارسی و گروهی گفته‌اند که علی نخستین مسلمان بوده است و برخی نقل کرده‌اند که بر این مطلب اجماع وجود دارد".
ابن حجر هیثمی نیز شبیه عبارت سیوطی را نقل کرده و می‌نویسد: "الفصل الاول فی اسلامه وهجرته وغیرهما اسلم رضی الله عنه وهو ابن عشر سنین وقیل تسع وقیل ثمان وقیل دون ذلک قدیما بل قال ابن عباس و انس و زید بن ارقم و سلمان الفارسی و جماعة انه اول من اسلمو نقل بعضهم الاجماع علیه".
همانطور که ملاحظه فرمودید در روایت معتبر
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) را به عنوان اولین مسلمان معرفی نمودند و این مساله را فضیلت برای ایشان شمردند علاوه بر اینکه عده‌ای از صحابه نیز چنین اعتقادی داشتند و علمای اهل سنت نیز در این زمینه ادعای اجماع کردند بنابراین وقتی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با سند معتبر این مطلب را به عنوان فضیلت مطرح می‌کند دیگر جایی برای اشکال‌تراشی نیست و جای شک و شبهه‌ای باقی نمی‌ماند که حضرت علی (علیه‌السّلام) اولین مسلمان و ایمان‌آورنده به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده است و جمهور علمای اهل سنت و تمام علمای شیعه بر این قول تاکید دارند.
موسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله "آیا نخستین مسلمان بودن حضرت علی (علیه السلام) فضیلت محسوب می‌شود؟"
