فضلالله بن حسن تورپشتی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تُورَپُشتی، فضل اللّه بن حسن (حسین)، ملقب به شهاب الدین و مکنّا به ابوعبداللّه، محدّث و
فقیه حنفی در
قرن هفتم است.
از
سال تولد و جزئیات زندگی او اطلاعی در دست نیست. به گفته سُبکی
حمله مغولان (و از بین رفتن منابع)، مانع شناخت وی شده است. شاید بدین جهت که سبکی شرح حال تورپشتی را در کتاب خود گنجانیده، غَزّی او را با عنوان فقیه
شافعی آورده است.
وی به توران پشتی نیز مشهور است. توران پُشت یا تورون پشت، روستایی در بخش نیّر
یزد بوده است.
تورپشتی ابتدا در
شیراز ساکن بود تا اینکه در ۶۵۶ به درخواست
قُتلغ ترکان خاتون برای تدریس در مدرسه
ترکانی، از شیراز به
کرمان رفت و در آنجا ساکن شد و تا آخر
عمر همانجا ماند.
تورپشتی سه
پسر داشت
و به نقل
جنید شیرازی اولاد و احفاد وی همه از علما و فضلا بودند. او شاگردان بسیاری نیز تربیت کرد.
وی
صحیح بخاری را با واسطه
روایت کرده است.
آثاری که به عربی و فارسی از او به جا مانده عبارتاند از: المیسر در حدیث که شرح
مصابیح السُّنّة از
بَغَوی فرّاء،
محدّث و
فقیه قرن پنجم و اوایل قرن ششم، است. سبکی
بخشهایی از المیسر را نقل کرده است. تورپشتی این کتاب را در ۶۶۰ به پایان رسانده است؛
از المیسر دو نسخه در کتابخانه آصفیه و رامپور موجود است:
مطلبُ النّاسک فی علم المَناسک در حدیث در چهل باب؛
تُحفة السالکین در
تصوف به فارسی، شامل سه فصل
اعتقادات،
معاملات و
اخلاق؛
تُحفه المُرشدین که تلخیص تحفة السالکین است؛ المَناسک؛
المُعتمد فی المعتقد.
با توجه به اینکه تورپشتی کتاب المیسر را در ۶۶۰ به پایان رسانده است، تاریخی که حاجی خلیفه
برای
وفات او ذکر کرده، یعنی ۶۵۸، درست به نظر نمیرسد، و سال وفات او ۶۶۱ بوده است.
(۱) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، ج ۵.
(۲) میرعثمان علی خان بهادر، فهرست مشروح بعض کتب نفیسه قلمیه مخزونه کتب خانه آصفیه سرکار عالی، حیدرآباد دکن ۱۳۵۷.
(۳) جنید بن محمود جنیدشیرازی، شدّ الازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، چاپ محمدقزوینی و عباس اقبال، تهران ۱۳۲۸ش، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ش.
(۴) حاجی خلیفه، کشف الظنون.
(۵) احمد بن محمدخوافی، مجمل فصیحی، چاپ محمود فرح، مشهد ۱۳۳۹ـ۱۳۴۱ش.
(۶) رزم آرا.
(۷) عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، چاپ محمودمحمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
(۸) محمد بن عبدالرحمان غزی، دیوان الاسلام، چاپ کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
(۹) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Leiden ۱۹۴۳-۱۹۴۹, Supplementband , ۱۹۳۷-۱۹۴۲.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «فضلالله بن حسن تورپشتی»، شماره۴۰۲۲.