فرقه سنوسیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سنوسیه
فرقه بزرگی از فرق
صوفیه اهل سنت در شمال
آفریقا می‌باشند.
تاریخ جدید
لیبی پیش از آن که متاثر از حضور ترکان عثمانی که در مجموع مدت آن نسبتاً محدود بوده است باشد، متاثر از استقرار و پرتوافکنی یک طریقه جدید پرقدرت به نام سنوسیه است. مؤسس این سلسله فردی به نام
محمد بن علی سنوسی، چهل و دومین فرزند از سلاله
پیامبر بود که در تاریخ ۲۲ دسامبر ۱۷۸۷م. مطابق با ۱۱۶۶ ه. ش. در «تورش» نزدیک به «مستغانم» در
الجزایر به دنیا آمد. سنوسی از سال ۱۲۰۹ ه. ش. مدتی را در
مکه شاگرد
احمد بن ادریس فاسی، مؤسس طریقه‌های
قادریه –
ادریسیه بود و در پی فوت وی در سال ۱۲۱۶ ه. ش. در منطقه
کوه ابوقبیس واقع در نزدیکی
مکه، اولین زاویه («زاویه» به مراکزی که محل
تدریس علوم و تبلیغ فرقه‌های مذهبی است می‌گویند.) خود را تاسیس کرد. سنوسی، پس از چندی به
برقه بازگشت و در سال ۱۲۳۴ ه. ش. زاویه‌ای در البیضاء و زاویه‌ای در جغبوب تاسیس کرد و در سال ۱۲۳۸ه. ش. در همان محل فوت نمود. (وی که به سنوسی الخطابی الحسنی الادریسی
شهرت داشت و مؤسس و پیشوای سنوسیه اول بود، آثاری نیز داشت.) (از جمله: الکواکب الدریه فی الوائل الکتب الاثریه. (۱۲۰۲ ۱۲۷۶ ه. ق)).
در پی
مرگ سنوسی، پسر وی به نام
محمّد المهدی جایش را گرفت و با تسلط بر بخش قابل توجهی از صحرای شرقی، شعباتی از طریقه را در کانم، اوآدای، و بورکو تاسیس کرد.
محمد المهدی در گورو به سال ۱۲۸۰ ه. ش. فوت کرد، (وی دعوی
مهدویت کرد و جنبش او در برقه (در مغرب
مصر واقع در لیبی کنونی) و صحرای الجزایر پیروان زیادی یافت و به
سودان نیز سرایت کرد. سرانجام پس از مزاحمت‌هایی برای انگلیس‌ها با اشتغال لیبی توسط نیروهای ایتالیا در سال ۱۳۲۹ نیروی سنوسیان نیز درهم شکست.)
و برادرزاده وی به نام
محمد الشریف جانشین او شد (۱۲۵۹ تا ۱۳۱۲ ه. ش.) و به دلیل آمدن فرانسویان به چاد (کانم، و تیبستی) به کُفره نقل مکان کرد و در آن جا دست به تشکیل گروهی چریکی علیه استعمارگران اروپایی زد.
محمد الشریف در پی تشکیل این گروه در سال‌های ۱۲۹۴ تا ۱۲۹۵ه. ش. علیه انگلیس‌ها در مرز مصر و علیه فرانسویان در
صحرا جنگید و عاقبت در پشت دروازه‌های آگادِس و در جنوب
تونس شکست خورد و مجبور به ترک لیبی شد.
نوه مؤسس سنوسیه موسوم به
محمد ادریس که در سال ۱۲۶۸ش. متولد شد، در سال ۱۲۹۵ش. امیر برقه شد و در سال ۱۳۰۱ش. توسط موسولینی اخراج گردید و به
قاهره گریخت و ۲۴ سال بعد برای به دست گرفتن قدرت به لیبی بازگشت.
ایتالیایی‌ها در پی عهد نامه اُوش، جای ترک‌ها را گرفتند و بلافاصله پس از جنگ، تمامی کشور را زیر
سلطه خود درآوردند؛ ولی با وجود تلاش طاقت فرسا و مقاومت طولانی سنوسی‌ها (
عمر مختار در القصور نزدیک برقه) جنگ با تسخیر کفره در سال ۱۳۱۰ ش. به پایان رسید و اموال سنوسیه ضبط و زاویه‌های آنان به استثنای زاویه جغبوب تعطیل شد.
در جریان
جنگ جهانی دوم، امیر
ادریس با اعزام نیروهای لیبیایی غرب به مصر، جانب انگلیسی‌ها را گرفت و «سر آنتونی ایدن» در سال ۱۳۲۱ ش. به سلسله سنوسیه قول استیفای حقوق آنان را برای سال ۱۳۲۵ش. داد.
ادریس سه سال بعد، امیر برقه مستقل و در سال ۱۳۳۱ ش. فرمانروای کشور پادشاهی لیبی (شامل برقه،
طرابلس غرب و فزّان) شد.
پس از دستیابی لیبی به سرمایه گرانقدر
نفت و صدور آن توانست بودجه زیادی را کسب نماید. اما اوضاع سیاسی داخلی، خیلی زود دگرگون شد و ملک
ادریس که در ابتدا چهره‌ای مردمی داشت به سبب سوء استفاده‌های درباریان مستبد و
فاسد، اعتبار و نفوذ خود را از دست داد. تظاهرات دانشجویی و اعتصابات کارکنان نفت در سال ۱۳۴۶ ش. نیز نشانه خوبی برای ادامه
سلطنت وی نبود.
ارتش لیبی که از شکست در جنگ شش روزه (جنگ اعراب با
اسرائیل که سال ۱۳۴۶ ش. رخ داد، شش روز بیشتر طول نکشید و منجر به شکست اعراب شد.) سرخورده بود، و بی تفاوتی سلطان در مورد
فلسطین را نظاره می‌کرد، هنگامی که
ادریس از
ترکیه و
یونان بازدید می‌نمود، ضربه آخر را وارد کرد. و با تصرف نقاط حساس کشور در سال ۱۳۴۸ ش. اعلام جمهوری کرد.
تفکر سنوسیه که از یک
قرن پیش نقش مهمی در حیات مذهبی لیبی ایفا کرده بود، با قیام سال ۱۳۴۸ش. تضعیف شد و حذف جامع البیضاء که
مدرسه علمیه سنوسیه به شمار می‌رفت، ضربه مرگباری بر پیکره این طریقه وارد نمود.
سنوسیّان معتقدند که
مسلمانان باید به همان روش مسلمانان صدر
اسلام زندگی کنند و با هم متحد و یکپارچه شوند.
پایگاه اطلاع رسانی راسخون، برگرفته از مقاله «کودکی و تحصیلات شیخ محمّد عبده»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۲۸.
