فتوح البلدان (ترجمه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«
فتوح البلدان»، ترجمه‌ای
فارسی به قلم
دکتر محمد توکل، از کتاب
احمد بن یحیی بلاذری است.
«
فتوح البلدان»، ترجمه‌ای
فارسی به قلم
دکتر محمد توکل، از کتاب
احمد بن یحیی بلاذری است. در ابتدای اثر مقدمه مفصل و مفیدی به قلم مترجم آمده است.
وی هدف خود از ترجمه این اثر را این می‌داند که خواننده ایرانی به منابع اصیل
تاریخ کشور خود و
جهان اسلام دسترسی مستقیم پیدا کند و
آب از سرچشمه بنوشد و
خرد خود را- فارغ از اندیشه‌ها و روشها- برای درک حقایق تاریخی به کار اندازد.
همچنین سبب گزینش این کتاب را ویژگی‌های ممتاز و منحصر به فرد این اثر دانسته است: «
فتوح البلدان از جمله منابع کم نظیر و در مواردی بی نظیر-
تاریخ ایران و جهان
اسلام در قرن‌های هفتم، هشتم و نهم میلادی به شمار می‌رود، و نه تنها در دوران متاخر، بلکه طی قرون متمادی به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع
خاورمیانه و جهان عرب مورد استفاده محققان و تاریخ نویسان بوده است».
مقدمه مترجم در سه بخش تنظیم شده است:
۱- زندگی
بلاذری، ۲- آثار بلاذری، ۳- کتاب
فتوح البلدان؛ که به جهت اهمیت این مطالب خلاصه‌ای از آن ارائه می‌شود:
مترجم در رابطه با زندگی بلاذری معتقد است که اطلاعاتی که منابع تاریخی پیرامون شخصیت و حیات بلاذری در اختیار ما قرار می‌دهند، با درجاتی از
افسانه و
ابهام درآمیخته و این عامل بر روی پژوهش‌های دوران معاصر نیز خالی از تاثیر نبوده است. وی در این بخش سعی دارد که برخی از پرده‌های ابهام و افسانه را از واقعیت زندگی بلاذری کنار زند و با توجه به چنین هدفی ناگزیر است، خلاف روش متداول نکات و مسائلی را راجع به زندگی بلاذری به تفکیک بیان کند. از جمله مسائلی که مترجم به چگونگی پدید آمدن داستان بی پایه نوشیدن شربت بلاذر می‌پردازد و در آخر چنین نتیجه می‌گیرد که افسانه یاد شده، لااقل در
قرن دوم پس از مردن بلاذری پدید آمده است. اثبات ایرانی بودن بلاذری با دلائل متقن، شیوخ و شاگردان و سفرهای بلاذری از دیگر مطالب این بخش است.
از جمله تالیفات بلاذری که ذکر آنها در منابع موجود به جای مانده، چهار اثر زیر است:
فتوح البلدان،
فتوح البلدان بزرگ،
انساب الاشراف و
عهد اردشیر. در این بخش پیرامون سه کتاب از این چهار کتاب توضیح داده شده و درباره کتاب
فتوح البلدان که کتاب حاضر است، ضمن بخش سوم سخن گفته است. مترجم بر این باور است که «
فتوح البلدان بزرگ» که
ابن ندیم ذکر کرده است، شکل گسترده و بسیار جامع تری از کتاب
فتوح البلدان کنونی بوده است که به گفته ابن ندیم، بلاذری نتوانسته است آن را به پایان رساند؛ و به هر حال تا این زمان اثری از آن در جایی به دست نیامده و تصور عمومی بر این است که این کتاب از میان رفته است.
خوشبختانه کتاب
فتوح البلدان به طور کامل از ابتدا تا انتها به جای مانده و جز در چند مورد جزئی تقریبا سالم و دست نخورده، به زمان حاضر انتقال یافته است. این اثر برخلاف شیوه تاریخ نگارانی؛ مانند:
طبری،
ابن اثیر،
ذهبی و دیگران که به وقایع نگاری‌های سالانه و دوره‌ای پرداخته‌اند، برحسب بلاد مختلف تنظیم شده و تاریخ این بلاد را از نخستین زمان‌های توجه
مسلمانان به گشودن و تصرف هر یک از آنها آغاز کرده و غالبا تا عصر خویش ادامه داده است. از دیگر نوآوری‌های دیگر این کتاب فقد مقدمه است. تقریبا تمامی تاریخ نویسان قدیم فصل مشبعی از کتاب را قبل از هر چیز به نقل افسانه‌های
قوم یهود اختصاص داده‌اند؛ ولی بلاذری پس از ذکر نام
پروردگار به جای همه این کارها در چند سطر شیوه کار خود را تشریح کرده و بلافاصله به اصل مطلب می‌پردازد و حتی یک جمله از آن گونه که در کتاب‌های دیگر فصل‌ها به آن اختصاص داده شده، به کار نبرده است. این کتاب کمتر از هر اثر تاریخی دیگری از افسانه‌ها- از جمله افسانه‌های
عبری - تاثیر پذیرفته است.
بررسی روش بلاذری، همه جانبه بودن کتاب و اهمیت آن به لحاظ علوم
جغرافیا و انساب از دیگر مطالب مفیدی که در این بخش مورد مطالعه قرار گرفته است.
مترجم تلاش کرده است که در عین سلیس و روانی با نثری
ادبی که با آثار تاریخی همخوانی بیشتری دارد کار را به انجام رساند و در این جهت موفق بوده است. از جمله نکات دیگری که لازم است خواننده به آنها توجه کند بدین شرح است:
۱- زیرنویس‌های کتاب از مترجم است. قسمت اعظم این زیرنویس‌ها جهت توضیح مطالب متن آورده شده، زیرا بلاذری در این کتاب شیوه اختصار به کار برده و این شیوه ممکن است، سبب ابهام گردد. در مواردی نیز زیرنویس‌ها به خاطر رفع توهماتی است که نسبت به برخی عنوان‌ها و واژه‌ها وجود دارد و مترجم دلائل صحت نظر خود را پیرامون آنها بیان داشته است.
۲- در همه موارد سعی شده است که هر گونه توضیح یا اظهار نظر از سوی مترجم تا حد امکان بر منابع تاریخی و مراجع معتبر استوار گردد.
۳- برخی واژه‌ها که مفهوم اصطلاحی مرکب و نسبتا پیچیده‌ای داشته و ترجمه آنها به لغات دیگر سبب بدفهمی یا نارسایی مطلب می‌شده است، به گونه اصلی خود نقل شده و در عوض مفهوم آنها ذیل صفحات بیان گردیده است.
۴- تلفظ اسامی خاص متن برای همگان آسان نخواهد بود و از سویی کاربرد علائم در تمام موارد نیز کار سهلی نیست، لذا جمع دو مقصود به عمل آمد و در فهرست اعلام بسیاری از نام‌ها با علائم لازم آورده شد تا در صورت تمایل به آن رجوع شود.
۵- فهارسی که در پایان کتاب آمده، به ترتیب عبارت است از: ۱- نام‌ها، ۲- مکان‌ها، ۳-
جنگ‌ها،
صلح‌ها،
فتح‌ها و
عهدنامه‌ها، ۴- کتاب‌ها و نشریه‌ها، ۵- نام‌های متفرق.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
