غدد فوق کلیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غدد فوق کلیه، یکی از مباحث مطرح در
روان‌شناسی فیزیولوژیک بوده که غده‌هایی کوچک و کم رنگ به وزن تقریبا ۵ گرم بر روی هر کلیه هستند و با کلیه‌ها ارتباط بافتی ندارند. هر کدام از این دو غده، از دو بخش مرکزی (Medulla) و قشری (Cortex) ساخته شده است. این دو بخش، منشا جنینی متفاوتی داشته و به صورت دو غده متفاوت عمل می‌کنند، ولی در نهایت هر دو، در تنظیم متابولیسم بدن و مقابله بدن در برابر استرس‌ها و حوادث خارجی نقش دارند.
در این مقاله به بررسی ساختمان و اجزاء این غدد و هورمون‌های مترشحه از آن می‌پردازیم.
بخش قشری که ضخیم‌تر بوده و از "مزودروم جنین" ساخته شده است، هورمون‌های متعدد و مهمی را تراوش می‌کند که در تنظیم آب و املاح، قندها و تمایز
جنسی موثرند. بخش مرکزی که از "آکتودروم جنین" ساخته شده است، مانند انتهای عصب عمل کرده و با ترشح
آدرنالین یا
اپی‌نفرین اثر مشابه با تحریک
سمپاتیک ایجاد می‌کند.
ساختمان بخش قشری و هورمون‌های مترشحه از آنقشر فوق کلیوی از سه لایه مجزا تشکیل شده است:
ناحیه گلومروله Glomerolar: لایه خارجی قشر فوق کلیه است و ساخت هورمون‌هایی را بر عهده دارد که سطح مواد معدنی بدن را تنظیم می‌کند. این هورمون‌ها مینرالوکورتیکوئید (Mineralocorticoid) نام دارند و مهم‌ترین آن‌ها آلدسترون است.
ناحیه فاسیکوله Facicular: لایه میانی قشر فوق کلیه است که پهن‌ترین لایه بوده و حدود ۷۵ درصد قشر فوق کلیه را تشکیل می‌دهد. این لایه، ساخت هورمون‌های موثر در متابولیسم یا سوخت و ساز مواد قندی را بر عهده دارد و با نام گلوکوکورتیکوئید (Glucocorticoid) شناخته شده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها
کورتیزول نام دارد. هم‌چنین مقدار کمی از
هورمون‌های جنسی به نام
آندروژن، نیز از این بخش ترشح می‌شود.
ناحیه رتیکوله Reticular: عمقی‌ترین لایه قشر فوق کلیه است که مشبک بوده و هورمون‌های
جنسی یا آندروژن‌ها و استروژن‌های فوق کلیوی را ترشح می‌کند. هم‌چنین مقادیر کمی از گلوکوکورتیکوئیدها نیز در این لایه تولید می‌شوند.
بنابراین عملکرد طبییعی غده فوق کلیه از سه لحاظ اهمیت دارد:
· تنظیم متابولیسم و پاسخ‌های ایمنی از طریق گلوکوکورتیکوئیدها.
· تنظیم فشار خون، حجم عروقی و الکترولیدها از طریق مینرالوکورتیکوئیدها.
· بروز صفات ثانویه جنسی از طریق آندروژن‌ها در جنس مونث.
محور فوق کلیوی از طریق افزایش سریع سطح کورتیزول نقش مهمی در پاسخ به استرس ایفا می‌کند.
اختلالات غده فوق کلیوی عبارتند از: پرکاری آدرنال (سندرم کوشینگ)، کم‌کاری آدرنال (نارسایی آدرنال) و ناهنجاری‌های ژنتیکی در ساخت استروئیدها.
همه هورمون‌های بخش قشری فوق کلیه، از نظر شیمیایی، جزء استروئیدها بوده و از کلسترول ساخته می‌شوند. مهم‌ترین هورمون‌ها آلدوسترون می‌باشد و نقش بسیار مهمی در ثابت نگه داشتن سدیم و پتاسیم محیط داخلی بدن دارد. عمل اصلی این
هورمون در کلیه‌ها بوده که باعث حفظ سدیم بدن و کمک به دفع پتاسیم از می‌شود.
اثر آلدوسترون در غدد عرق، غدد بزاقی و لوله گوارش نیز به همین طریق است. آلدسترون در نفرون‌ها (سلول‌های
اختصاصی بافت کلیه) باعث تشدید بازجذب سدیم و در نتیجه کاهش دفع آن از ادرار می‌شود. با کاهش دفع سدیم، بازجذب آب نیز در نفرون‌ها افزایش می‌یابد. کمبود ترشح آلدسترون در بدن باعث افزایش پتاسیم خون (هایپرکالمی) و کاهش سدیم خون (هیپوناترمی) می‌شود، در این حالت حجم خون و در نتیجه فشار خون کاهش می‌یابد.
افزایش یا کاهش میزان پتاسیم در خون، اختلالاتی مثل: بی‌نظمی در کار قلب (دیس ریتمی) و ضعف شدید عضلانی می‌شود. مهم‌ترین علت کاهش یا افزایش آلدسترون، فعال شدن سیستم رنین – آنژیوتانسین است که منشا آن، کلیه می‌باشد.
در سوخت و ساز گلوکز نقش دارند و حدود ۹۵ درصد فعالیت این هورمون‌ها توسط
کورتیزول صورت می‌گیرد. بیشترین مقدار کورتیزول به صورت ترکیبی با آلبومین پلاسما و پروتئین ترانسکورتین (Transcortine) است و تنها مقدار کمی کورتیزول آزاد در پلاسما یافت می‌شود.
بخش قشری غده فوق کلیه در دو
جنس نر و ماده مقدار کمی آندروژن (هورمون
جنسی نر)،
استروژن و
پروژسترون (هورمون‌های
جنس ماده) ترشح می‌کند. افزایش غیر طبیعی هورمون آندروژن در زن‌ها باعث بروز صفات
ثانویه جنسی مذکر مانند بم شدن صدا، رشد مو در صورت و بدن (Hirsotism) و... می‌شود.
این بخش را "گره سمپاتیک تغییر شکل یافته" نیز می‌نامند، زیرا ترشح هورمون‌های این بخش به وسیله
اعصاب سمپاتیک تنظیم می‌شود. ۸۰ درصد هورمون‌های مترشحه، اپی‌نفرین یا آدرنالین بوده و ۲۰ درصد باقی‌مانده را نوراپی‌نفرین یا
نورآدرنالین به خود
اختصاص می‌دهد. ترشح این هورمون‌ها در حالات
هیجان و
استرس افزایش یافته و بدن را برای مقابله با خطر آماده می‌سازند، به این صورت که متابولیسم بدن را بالا برده و قطر عروق را برای خون‌رسانی به
مغز، قلب و عضلات افزایش داده و قطر عروق پوستی و کلیه را کم می‌کند.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «غدد فوق کلیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۵/۱۴.
