غدد جنسی مرد (روانشناسی فیزیولوژی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غدد جنسی مرد، یکی از مباحث مطرح در
روانشناسی فیزیولوژیک بوده که در مردان شامل بیضه‌ها (Testis) می‌باشد. این غدد از نوع مختلط بوده و علاوه بر ساختن سلول‌های جنسی،
هورمون‌هایی را نیز ترشح کرده و به خون می‌ریزند.
غدد جنسی پس از به وجود آمدن در
دوره جنینی به علت وجود گنادوتروپین‌های بدن مادر،
هورمون می‌سازند، ولی پس از تولد تا زمان
بلوغ غیرفعال می‌شوند. این غدد در هنگام بلوغ بر اثر ترشح
هورمون‌های گنادوتروپین هیپوفیز، فعال می‌شوند و تراکم
هورمون‌های جنسی در خون بالا می‌رود. بلوغ و بروز صفات ثانویه جنسی در مردان، تحت تاثیر این
هورمون‌ها صورت می‌گیرد.
بیضه، عضو تخم مرغی شکل کوچکی است که در کیسه بیضه (Scrotum) قرار دارد. غالبا بیضه چپ حدود یک سانتی‌متر پایین‌تر از بیضه راست قرار می‌گیرد. رشته‌ای حاوی عروق و اعصاب و مجرای منی‌بر به نام بند بیضه (Spermatic) به قطب فوقانی آن متصل است. بیضه از خارج توسط کپسولی از جنس بافت همبند به نام پوشش سفید (Tunica albuginae) احاطه شده است. آلبوژینه بیضه، تیغه‌هایی را به داخل می‌فرستد و آن را به قطعاتی به نام لوبول تقسیم می‌کند. در هر لوبول بیضه یک تا سه لوله منی‌ساز (Semini ferous) وجود دارد.
لوله‌های منی‌ساز از سلول‌های اجدادی جنسی و تعدادی سلول پشتیبان به نام سلول‌های سرتولی تشکیل شده‌اند. سلول‌های سرتولی، حفاظت، دفاع و تغذیه سلول‌های جنسی را بر عهده دارند. حدفاصل لوله‌های منی‌ساز از بافت همبند و سلول‌های لیدیگ (leydigs) پر شده‌اند. سلول‌های لیدیگ، آندروژن ترشح می‌کنند. لوله‌های منی‌ساز به‌تدریج در میان سینه بیضه (mediastinum) به یکدیگر می‌پیوندند و شبکه بیضه (Rete testis) را می‌سازند. از این شبکه تعدادی مجرا به نام مجرای وابران، اسپرماتوزوئیدها یا همان اسپرم‌ها را به اپی‌دیدیم (Epididymis) منتقل می‌کنند. اپی‌دیدیم مجرای باریکی است که مجاور بیضه قرار داشته و انتهای آن به مجرای منی‌بر متصل می‌شود.
بیضه در دوره جنینی در حفره شکم قرار دارد. هنگام تولد، بیضه بایستی از طریق مجرای کشاله ران عبور کرده، در اسکروتوم قرار بگیرد. هنگام عبور از مجرای کشاله ران، پوشش‌هایی از عناصر مجاور را با خود پایین می‌آورد و در نتیجه، چندین لایه بیضه را پوشانیده‌اند که از خارج به داخل عبارتند از:
پوست: پوست ناحیه بیضه دارای مو و غدد عرق فراوان است و تیره به نظر می‌رسد. رشته‌های عضلانی صاف به نام دارتوس در لایه سطحی وجود دارند که نسبت به تغییرات دما حساسند.
سه ورقه به نام لایه اسپرماتیک خارجی، میانی و داخلی: که در ضخامت لایه اسپرماتیک میانی، عضله کرماستر (Cermasteric) وجود دارد.
پوشش دولایه‌ای از جنس صفاق که به‌طور ناقص بیضه را پوشانده است: پس از تولد، ارتباط این لایه و صفاق بایستی از بین برود و برقرار ماندن آن باعث بروز فتق مادرزادی خواهد شد. جمع شدن مایع در بین این دو لایه را، آب آوردن بیضه (Hydrocele) می‌گویند.
اسپرماتوژنز در لوله‌های منی‌ساز طی سال‌های زندگی جنسی فعال، در اثر تحریک
هورمون‌های گنادوتروپیک
غده هیپوفیز قدامی رخ می‌دهد. این فرایند به‌طور متوسط در ۱۳ سالگی آغاز و در بیشتر سال‌های باقی‌مانده زندگی ادامه پیدا می‌کند، اما به‌طور مشخصی در سنین پیری کاهش پیدا می‌کند. در زمان شکل‌گیری جنین، سلول‌های زایای ابتدایی (Premordial germ cells) به داخل بیضه‌ها مهاجرت کرده و سلول‌های زایای نابالغی می‌شوند که اسپرماتوگونی نامیده می‌شوند و در سطح داخلی لوله‌های منی‌ساز در دو یا سه لایه قرار می‌گیرند. سپس در زمان بلوغ، اسپرماتوگونی شروع به تقسیم میتوز کرده و تکامل پیدا می‌کند و طی مراحل خاصی آغاز به تشکیل اسپرم می‌کند.
هورمون‌های زیادی نقش اساسی در اسپرماتوژنز دارند که عبارتند از:
·
تستوسترون، که از سلول‌های لیدیگ ترشح می‌شود، برای رشد و تقسیمات سلول‌های زایای بیضه در مرحله اول ساخت
اسپرم، ضروری است.
·
هورمون محرک جسم زرد (LH) که از هیپوفیز قدامی ترشح شده و باعث افزایش ترشح تستوسترون می‌شود.
·
هورمون محرک فولیکول (FSH) باعث تحریک سلول‌های سرتولی شده که سبب ایجاد فرایند اسپرمیوژنز یعنی تبدیل اسپرماتید به اسپرم می‌شود.
·
استروژن.
·
هورمون رشد، اختصاصا باعث پیشرفت تقسیم اولیه خود اسپرماتوگونی‌ها می‌شود، که در غیاب آن اسپرماتوژنز به شدت ناقص است.
هورمون‌های جنسی نر را با نام کلی
آندروژن می‌خوانند که مهمترین آنها تستوسترون است. تستوسترون به وسیله سلول‌های لیدیگ یا بینابینی که در فواصل لوله‌های اسپرم‌ساز بیضه‌ها قرار دارند، ساخته می‌شود.
ترشح تستوسترون به وسیله
هورمون لوتئینی (LH) هیپوفیز پیشین تنظیم می‌شود و یک بازخورد منفی بین تستوسترون و
هورمون لوتئینی وجود دارد که با افزایش تستوسترون در خون از ترشح
هورمون لوتئینی کاسته می‌گردد و با کاهش تستوسترون در خون بر ترشح آن افزوده می‌شود. اعمال تستوسترون را می‌توان در مرحله قبل از تولد و از هنگام بلوغ به بعد بررسی کرد. در دوره جنینی تستوسترون باعث به وجود آمدن آلت تناسلی نر، بیضه‌دان، پروستات و کیسه اسپرم شده و از تشکیل‌اندام‌های جنسی زنانه جلوگیری می‌کند. باید توجه داشت که سیر طبیعی رشد و نمو جنین به سوی ماده شدن است و آنچه مانع این سیر شده و باعث ایجاد‌اندام تناسلی نر می‌شود، اثر تستوسترون در جنین است.
همچنین تستوسترون در دوره جنینی، در دو ماه آخر بارداری، موجب پایین آمدن بیضه‌ها و وارد شدن آن به بیضه‌دان می‌شود. عمل تستوسترون در هنگام بلوغ، ایجاد صفات ثانویه جنسی مردانه است که رشد موهای صورت و بدن، ریزش موی سر، رشد حنجره و بم شدن صدا، ضخیم شدن پوست و ترشح غده‌های چربی را شامل می‌شود. تستوسترون، پروتئین‌سازی و رشد ماهیچه‌ها را افزایش داده و در نتیجه اوره خون را کم می‌کند، همچنین رسوب املاح کلسیم را در استخوان‌ها افزایش داده و با اثر مستقیم خود در
مغز، میل جنسی را فزون‌تر می‌کند. چنین به نظر می‌رسد که بین تستوسترون و رفتارهای تهاجمی و ستیزه‌جویانه نیز رابطه مستقیمی وجود داشته باشد.
انتقال تستوسترون در پلاسما به شکل متصل به پروتئین است که بیشتر به آلبومین و به یک پروتئین ویژه انتقالی به نام گلوبولین متصل‌شونده به
هورمون جنسی (SHBG) یا گلوبولین متصل‌شونده به تستوسترون (TEBG) متصل می‌شود. به خاطر جدا شدن سریع آن از آلبومین، بخش تستوسترون در گردش در دسترس برای ورود به داخل بافت‌ها به مجموع تستوسترون آزاد و متصل به آلبومین یا حدود نیمی از سطح کل پلاسمایی آن نزدیک است.
اصطلاح آندروژن به هر
هورمون استروئیدی که اثرات مردساز دارد (شامل تستوسترون) اطلاق می‌شود، همچنین آندروژن به
هورمون‌های جنسی مردانه که در جاهای دیگر بدن به جز بیضه‌ها ساخته می‌شود نیز اطلاق می‌گردد. برای مثال،
غدد فوق کلیه حداقل ۵ نوع آندروژن ترشح می‌کنند که اثر آنها بسیار کم است.
به‌طور کلی تستوسترون، مسئول ایجاد صفات متمایزکننده مردانه در بدن است. حتی در طول زندگی جنین نیز گنادوتروپین جفتی، بیضه‌ها را وادار به ترشح مقادیر متوسطی از تستوسترون می‌کند و تستوسترون در تمام دوره تکامل جنینی و حداقل ۱۰ هفته پس از تولد ترشح می‌شود، از آن پس در
دوران کودکی تقریبا هیچ مقدار تستوسترون تولید نمی‌شود، اما در سنین حدود ۱۰ تا ۱۳ سالگی که حدود شروع بلوغ است، ترشح تستوسترون تحت تاثیر
هورمون‌های گنادوتروپیک هیپوفیز قدامی به سرعت افزایش می‌یابد، ولی پس از ۵۰ سالگی سریعا کاهش می‌یابد و در سن ۸۰ سالگی به ۲۰ تا ۵۰ درصد حداکثر ترشح آن می‌رسد.
تستوسترون باعث رویش مو در نواحی مثل عانه، خط شکم تا ناف یا بالاتر، صورت سینه و... نیز می‌شود. همچنین این
هورمون اثر قابل توجهی بر روی صدا دارد به این صورت که باعث بزرگ شدن بافت حنجره شده و صدایی ناموزون و خشن را در ابتدا ایجاد می‌کند ولی به‌تدریج صدا، بم و مردانه می‌شود. در ضمن تستوسترون متابولیسم پایه را نیز افزایش می‌دهد، به این صورت که در فرایند انتقال تستوسترون، پروتئین زیادی در پلاسما ترشح می‌شود که این افزایش مقدار پروتئین‌ها (به‌ویژه آنزیم‌ها) فعالیت همه سلول‌ها را زیاد می‌کند. تاثیر دیگری که تستوسترون بر روی بدن دارد این است که این
هورمون در هنگام بلوغ باعث ضخیم شدن پوست می‌شود، لذا آکنه‌هایی که در مواقع بلوغ بروز می‌کنند به علت افزایش
هورمون تستوسترون در خون می‌باشد.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «غدد جنسی مرد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۵/۱۴.
