عکس نقیض موجبه کلیه عرفیه خاصه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عکس نقیض موجبه کلیه عرفیه خاصه، به‌معنای جابجایی
موضوع و
محمول قضیه موجبه کلیه عرفیه خاصه همراه با تبدیل محمول یا هر دو طرف، به نقیض خود است.
عکس نقیض موجبه کلیه دو قضیه
عرفیه خاصه و
مشروطه خاصه، عبارت است از
موجبه کلیه عرفیه عامه به قید "لادوام فی البعض" (در
عکس نقیض موافق) و
سالبه کلیه عرفیه عامه به قید "لادوام فی البعض" (در
عکس نقیض مخالف).
قضیه اصل: کل کاتب متحرک الاصابع بالدوام مادام کاتباً لادائماً.
قضیه عکس نقیض موافق:
دائماً کل غیر متحرک الاصابع غیرُکاتبٍ لادائماً فی البعض.
قضیه عکس نقیض مخالف:
دائماً لاشئ من غیر متحرک الاصابع بکاتبٍ لادائماً فی البعض.
قضیه اصل: کل کاتب متحرک الاصابع بالضرورة مادام کاتباً لادائماً.
قضیه عکس نقیض موافق:
دائماً کل غیر متحرک الاصابع غیرُکاتبٍ لادائماً فی البعض.
قضیه عکس نقیض مخالف:
دائماً لاشئ من غیر متحرک الاصابع بکاتبٍ لادائماً فی البعض.
برای اثبات عکس این دو قضیه چنین می‌گوییم:
نتیجه عکس، قضیه موجهه مرکبه‌ای است که مشتمل بر دو قضیه بسیطه است. قضیه اول، همان جزء اول قضیه، یعنی: "
دائماً کل غیر متحرک الاصابع غیرُکاتبٍ" است. این قضیه، عکس نقیض
عرفیه عامه و
مشروطه عامه است و به دلیل اشتراط تبعیت قضیه عکس از قضیه اصل به حسب
صدق،
عکس هر قضیه لازم قضیه اصل خود می‌باشد. بنابراین قضیه مزبور، لازم دو قضیه عرفیه عامه و مشروطه عامه است. از طرف دیگر چون هر عام، لازمه خاص می‌باشد هر یک از عرفیه عامه و مشروطه عامه، لازمه عرفیه خاصه و مشروطه خاصه می‌باشند. چون لازمِ برای عام، لازمِ برای خاص هم است پس قضیه مذکور که لازم دو قضیه عرفیه عامه و مشروطه عامه بود، لازم دو قضیه خاصه (عرفیه خاصه و مشروطه خاصه) هم می‌باشد، و هر جا ملزوم صادق بود لازم هم صادق است.
اما اثبات جزء دوم: مفاد "لادوام فی البعض" در مثال فوق عبارت است از: "بعض غیر متحرک الاصابع کاتبٌ بالاطلاق العام". اگر این قضیه کاذب باشد نقیض آن یعنی: "
دائماً لاشئ ممّن هو غیر متحرک الاصابع بکاتبٍ"، و عکس این نقیض، یعنی: "
دائماً لاشئ من الکاتب بغیر متحرک الاصابع" صادق خواهد بود. از طرفی مفاد لادوام قضیه اصل عبارت است از: "لاشئ من الکاتب بمتحرک الاصابع بالفعل". چون
سالبه بسیطه در صورت وجود موضوع، مستلزم
موجبه معدولة المحمول است، لادوام قضیه اصل، مستلزم این قضیه است: "کل کاتبٍ غیر متحرک الاصابع بالفعل". این قضیه با قضیه حاصل از فرض صدق نقیضِ جزء دوم قضیه اصل یعنی: "
دائماً لاشئ من الکاتب بغیر متحرک الاصابع" در تعارض است. بنابراین نقیض جزء دوم قضیه عکس، کاذب بوده و خود جزء دوم قضیه عکس صادق خواهد بود. اما علت عدم انعکاس مشروطه خاصه به مثل خود (مشروطه خاصه)، وجود موارد نقض است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «عکس نقیض موجبه کلیه عرفیه خاصه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۸.
