عکس مستوی سالبه جزئیه عرفیه خاصه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عکس مستوی
سالبه جزئیه عرفیه خاصه، به‌معنای جابه‌جایی
موضوع و
محمول قضیه سالبه جزئیه عرفیه خاصه با تحفّظ بر
کیف و
صدق قضیه است.
در مباحث
عکس بیان شده است که
قضیه حملیه سالبه جزئیه عکس مستوی لازم‌الصدق ندارد (همان طور که موجبه
جزئیه،
عکس نقیض لازم الصدق ندارد)، زیرا
سالبه جزئیه همین قدر دلالت دارد که بخشی از افراد موضوع با محمول متحد نیست و با آن مباینت دارد. لازمه این مباینت
جزئی این نیست که بعضی افراد محمول نیز با موضوع مباینت داشته باشند تا عکس آن نیز صادق باشد، بلکه اگر موضوع
قضیه اصل، اعم از محمول خود باشد،
قضیه اصل، صادق و
قضیه عکس، کاذب است؛ مثلاً
قضیه «بعضی حیوان‌ها انسان نیستند» صادق است، ولی عکس آن یعنی «بعضی انسان‌ها حیوان نیستند» کاذب است.
اما کلیت این مسئله (عدم عکس مستوی لازم الصدق برای
سالبه جزئیه) در
مشروطه خاصه و
عرفیه خاصه و (بنا به قولی)
عرفیه وجودیه استثنا خورده است و این سه
قضیه، عکس مستوی دارند. عکس مستوی
سالبه جزئیه مشروطه خاصه و عرفیه خاصه عبارت است از:
سالبه جزئیه عرفیه خاصه، و عکس مستوی
سالبه جزئیه عرفیه وجودیه عبارت است از:
سالبه جزئیه عرفیه وجودیه.
کلیت «عدم عکس نقیض لازم الصدق برای موجبه
جزئیه» نیز در مشروطه خاصه و عرفیه خاصه استثنا خورده است و عکس نقیض این دو
قضیه عبارت است از: موجبه
جزئیه عرفیه خاصه (در
عکس نقیض موافق) یا
سالبه جزئیه عرفیه خاصه (در
عکس نقیض مخالف).
البته
محقق طوسی در بخش منطق
تجرید الاعتقاد گفته است که هر یک از مشروطه خاصه و عرفیه خاصه، به مثل خود منعکس می‌شوند.
اثبات انعکاس
سالبه جزئیه مشروطه خاصه و عرفیه خاصه در عکس مستوی به
سالبه جزئیه عرفیه خاصه از طریق
دلیل افتراض:
قضیه اصل: بالدوام او بالضرورة بعض (ج) لیس (ب) مادام (ج) لادائماً، ای: بعض (ج) (ب) بالفعل.
عکس مستوی: بعض (ب) لیس (ج) مادام (ب) لادائماً، ای: بعض (ب) (ج) بالفعل.
مصداقی برای موضوع
قضیه اصل (بعض ج) فرض می‌کنیم به نام (د). قیاسی به ترتیب ذیل اقامه می‌کنیم:
صغرا: (د) (ب) است (به حکم لادوام
قضیه اصل).
کبرا: (د) (ج) است بالفعل (به دلیل صدق وصف عنوانی بر ذات بالفعل).
نتیجه: بعض (ب) (ج) بالفعل. این نتیجه، مفاد لادوام
قضیه عکس است.
سپس (برای اثبات جزء اول
قضیه عکس) چنین می‌گوییم:
(د) لیس (ج) مادام (ب)، و الّا (د) (ج) خواهد بود. در بعض اوقاتی که (ب) است و در نتیجه، (د) (ب) خواهد بود. در بعض اوقاتی که (ج) است (زیرا دو وصف وقتی در ذات واحد جمع شوند وجود هر یک در زمان وجود دیگری فی‌الجمله ثابت است). این نتیجه، خلاف مفروض (
قضیه اصل) است، زیرا به حکم
قضیه اصل، (د)، مادام که (ج) است، (ب) نیست. وقتی این نتیجه باطل شد ثابت می‌شود که بعض (ب) (یعنی د) لیس (ج) مادام (ب)، و این، همان جزء اول
قضیه عکس است؛ پس هر دو جزء
قضیه عکس ثابت شد. از توضیحات فوق معلوم شد که دلیل افتراض برای اثبات مدعا کافی نیست، بلکه
دلیل خلف نیز باید ضمیمه شود.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «عکس مستوی سالبه جزئیه عرفیه خاصه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۱۸.
