عَلَق (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَلَق:
(خَلَقَ الْاِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ) عَلَق: در اصل به معنی «چسبیدن به چیزی» است
و لذا به خون بسته و همچنین به «
زالو» که برای مکیدن خون به بدن می‌چسبد
«علق» گفته می‌شود و از آنجا که
نطفه بعد از گذراندن دوران نخستین را در عالم
جنین، به شکل قطعه خون بسته چسبنده‌ای در می‌آید که در ظاهر بسیار کم ارزش است، مبدا آفرینش
انسان را در این آیه همین موجود ناچیز می‌شمرد، تا قدرت‌نمایی عظیم پروردگار روشن شود که از موجودی چنان بی‌ارزش، مخلوقی چنین پرارزش آفریده است.
به موردی از کاربرد
عَلَق در
قرآن، اشاره می‌شود:
(خَلَقَ الْاِنسانَ مِنْ عَلَقٍ) (و انسان را از خون بسته‌ای
خلق کرد.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
منظور از انسان جنس
بشر است که از راه تناسل پدید می‌آید و کلمه
علق به معنای خون بسته شده است، یعنی اولین حالتی که منی در
رحم به خود می‌گیرد.
پس
آیه شریفه، به تدبیر الهی وارد بر انسان اشاره دارد، تدبیرش از لحظه‌ای که به
صورت علقه در می‌آید، تا وقتی که انسانی تام الخلقه می‌شود و دارای صفاتی عجیب و افعالی محیر العقول می‌گردد، پس انسان انسانی تمام و کامل نمی‌شود، مگر به
تدبیر مستمر و پی در پی
خدای تعالی که این تدبیر پی در پی چیزی نیست مگر خلقت پی در پی، (پس ممکن نیست
خلقت را از خدا و تدبیر را از غیر او بدانیم) پس خدای تعالی بعین همان دلیل که
خالق انسان است مدبر او نیز هست، در نتیجه انسان چاره‌ای جز این ندارد که خدای واحد را
رب خود بگیرد. بنابراین در جمله مورد بحث احتجاجی بر
توحید در ربوبیت شده است.
بعضی نیز گفته‌اند: منظور از
علق در آیه مورد بحث، «گل آدم» است که آن هم حالت چسبندگی داشت، بدیهی است خدایی که این مخلوق عجیب را از آن قطعه «گل چسبنده» به وجود آورد، شایسته هرگونه
ستایش است.
گاه «
علق» را به معنی موجود «صاحب
علاقه» دانسته‌اند که اشاره‌ای است به روح اجتماعی انسان و
علقه آن‌ها به یکدیگر که در حقیقت پایه اصلی تکامل بشر و پیشرفت تمدن‌ها را تشکیل می‌دهد.
بعضی نیز «
علق» را اشاره به نطفه نر (اسپرم) می‌دانند که شباهت زیادی به «زالو» دارد، این موجود ذره‌بینی، در آب نطفه شناور است و به سوی «نطفه زن» در رحم پیش می‌رود و به آن می‌چسبد و از ترکیب آن دو نطفه کامل انسان به وجود می‌آید.
درست است که در آن زمان این گونه مسائل هنوز شناخته نشده بود، ولی قرآن مجید از طریق
اعجاز علمی پرده از روی آن برداشته است.
از میان این تفسیرهای چهارگانه تفسیر اول روشن‌تر به نظر می‌رسد، هرچند جمع میان چهار تفسیر نیز بی‌مانع است.
از آنچه گفتیم روشن شد که «انسان» برطبق یک تفسیر به معنی
حضرت آدم و بر طبق سه تفسیر دیگر به معنی مطلق انسان‌هاست.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «
عَلَق»، ج۳، ص۲۱۵-۲۱۶.
