عوالی اللئالی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عوالی اللآلی بعضی آن را غوالی اللآلی خوانده‌اند که بنا بر تحقیق صحیح نیست و نام صحیح کتاب «عوالی اللآلی» است. مؤلف شیخ محمد بن علی بن ابراهیم احسائی، معروف به
ابن ابی جمهور، متوفای بعد از ۹۰۱ ه (دهه اول قرن دهم هجری).
کتابی روایی است شامل روایات فقهی و غیر فقهی.
مصنف محترم، کتاب را در مدت چهار ماه در
مشهد مقدس تألیف نموده و آن را بدین گونه مرتب کرده است:
۱. مقدمه که ده فصل دارد و مؤلف به مشیخه مؤلف و علت تألیف کتاب پرداخته است.
۲. باب اول، که شامل
احادیث فقهی است. این
احادیث، به ترتیب رایج
کتب فقهی از طهارت تا دیات ذکر نشده‌اند، بلکه چون منابع از بزرگانی چون:
علامه حلی، شهید و
فاضل مقداد به دست مؤلف رسیده‌اند و به ترتیب ناقل ذکر شده‌اند.
۳. باب دوم، شامل احادیثی است که بر طبق
ابواب فقهی مرتب شده‌اند. قسمت اول آنها مرویات
فخرالمحققین است و قسمت دوم،
روایات ابن فهد و
محقق حلی است. در خاتمه نیز
روایات متفرق در موضوعات گوناگون و بعضی کرامات
امیرالمؤمنین نقل شده است.
ابن ابی جمهور احسائی، از جمله علمایی است که در طول تاریخ بحث‌های فراوانی را متوجه خود ساخته است. عده‌ای کتاب او را مردود، ضعیف، مطابق
روایات اهل سنت و... دانسته‌اند. گروهی فراتر رفته و علاوه بر کتاب، در اعتبار مصنف هم مناقشه کرده‌اند و مثلا او را غلو کننده، صوفی، ضعیف، متساهل و یا غیر دقیق در نقل روایت دانسته‌اند. شیخ اعظم انصاری در کتاب رسائل چنین می‌فرماید: «و قد طعن فی ذلک التالیف و فی مؤلفه المحدث البحرانی فی مقدمات الحدائق».
در مقابل، بزرگانی چون
محدث نوری در مستدرک و
سید نعمت الله جزائری در شرح خود بر «عوالی اللآلی» و آیت‌الله
مرعشی نجفی در مقدمه کتاب، اشکالات وارده را نقل کرده و جوابهای مفصلی به آنها داده‌اند.
در این مقال جای بسط کلام نیست و طالبین می‌توانند به منابع فوق مراجعه کنند، اما در چند جمله مختصر می‌توان گفت:
اولا: جواب ایرادها با جوابهای نقضی و حلی مفصلا داده شده است.
ثانیا: علمایی چون
علامه مجلسی، کتاب «عوالی اللآلی» را از مصادر بحار قرار داده و بزرگانی مانند
شیخ یوسف بحرانی و
قاضی نور الله شوشتری و... به آن اعتماد کرده و روایات آن را نقل کرده‌اند.
ثالثا: مساله اعتبار کتاب و عدم ذکر اسناد روایات نیز با توجه به هماهنگی روایات این کتاب با کتب معتبر و مسند قابل حل است.
تنها مطلبی که باقی می‌ماند، تشخیص روایات صحیحه از غیر صحیحه است که در این کتاب نیز مانند تمام کتب روایی به عهدۀ محقق و استفاده کننده از کتاب است و در هر کتاب روایی، محقق خبره این اصل اولی را مد نظر دارد که باید روایات و اعتبار آنها را از حیث سند و متن بدون چشم پوشی و از هر کتابی که باشد با دقت بررسی کند.
بر کتاب «عوالی اللآلی» توسط سید نعمت الله جزائری شرحی مبسوط نگاشته شده و با عنوان الجواهر الغوالی یا مدینة الحدیث منتشر شده است.
نکات فراوانی از «الجواهر الغوالی» در پاورقی چاپ حاضر کتاب توسط جناب آقای
عراقی ذکر شده که در فهم مطالب کتاب سودمند است.
مصنف محترم که کتاب را در مدت چهار ماه در
مشهد مقدس تالیف نموده آن را بدین گونه مرتب کرده است:
در مقدمه ده فصل آمده پیرامون مشیخه مؤلف، علت تالیف کتاب و روایات مختلف مسنده و مرسله و...
پس از مقدمه دو باب آمده که باب اول شامل احادیث فقهی است که به ترتیب رایج کتب فقهی (از
طهارة تا
دیات) ذکر نشده، بلکه از بزرگانی چون
علامه حلی، شهید و
فاضل مقداد به دست مؤلف رسیده و به ترتیب ناقل ذکر شده‌اند.
شامل احادیثی است که بر طبق ابواب فقه مرتب شده‌اند. قسمت اول آنها مرویات
فخر المحققین است و قسمت دوم روایات
ابن فهد و
محقق حلی است.
در خاتمه نیز، روایات متفرقه در موضوعات گوناگون و بعضی کرامات
امیرالمؤمنین علیه‌السّلام نقل شده است.
نسخه‌ای از کتاب در
نجف اشرف است که تاریخ آن ۸۹۹ ذکر شده و در حضور مصنف نوشته شده است. حواشی فراوانی نیز با عنوان «منه مد ظله» در آن به چشم می‌خورد. این نسخه از نظر اعتبار در بالاترین درجه ممکن است و نسخه آیت‌الله بروجردی از روی آن استنساخ شده که در زمان حیات مؤلف بوده.
کتاب از روی این نسخه و بعد از مقابله با نسخۀ کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی آماده شده است.
تحقیق بسیار جامعی از حجة الاسلام حاج آقا
مجتبی عراقی همراه آن آمده است.
در مقدمۀ محقق، عنوان مطالب کتاب ذکر شده و بحث‌هایی در اعتبار کتاب و مؤلف آمده است.
همچنین مقدمه‌ای به قلم آیت‌الله مرعشی نجفی با عنوان رسالة النقود و الردود علی الکتاب و مؤلفه در ابتدای کتاب ذکر شده.
محقق محترم، روایات متن را از کتب
شیعه و
سنی استخراج کرده است.
همچنین حواشی مصنف را از نسخه خطی بعینه به پاورقی انتقال داده است.
علاوه بر آن در جاهایی که نیاز به توضیح احساس شده از شرح سید نعمت الله جزائری بر کتاب، مطالب لازم نقل شده است.
این تحقیق، ارزش کتاب را دو چندان نموده، چرا که مصنف تمام روایات کتاب را بدون سند ذکر کرده و در تحقیق کتاب، اسناد همۀ آنها آمده است.
در پایان جلد چهارم، تعداد روایات کتاب را ۵۰۵۸ عدد ذکر کرده و فهرست مصادر تحقیق و فهرست مطالب کتاب را آورده است.
از جمله نکات مثبت در این چاپ آن است که جناب آقای محمد مهدی نجف فهرست تمام روایات کتاب را به ترتیب حروف الفباء با ذکر شماره صفحۀ روایت مرتب نموده که دسترسی به روایات را بسیار آسان می‌کند. این ترتیب بر اساس اولین کلمه از متن روایت است.
این کتاب در چهار جلد به
زبان عربی و به وسیله مرحوم آیت الله حاج
شیخ مجتبی اراکی (
عراقی) و توسط انتشارات سیدالشهداء، در سال ۱۴۰۳ ه.ق در
قم چاپ و منتشر شده است.
ابن ابی جمهور
عوالی اللئالی
سایت اندیشه قم
