• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عمر بن محمد بسطامی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بسطامی، عمربن محمد، محدث، مفسر، ادیب، کاتب، فقیه و مفتی شافعی بلخ در قرن ششم است.
نیاکان وی از اهالی بسطام بودند
[۱] عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۳۵۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.
که به بلخ مهاجرت کردند و در آن‌جا مقیم شدند.



وی در ۴۷۵ در بلخ متولد شد و در آن‌جا پرورش یافت و از پدر خود و مشایخ دیگر بلخ، مانند ابوالقاسم بن محمد خلیلی، ابراهیم بن محمد اصفهانی، محمدبن حسین سَمِنجانی و دیگران علم آموخت
[۲] عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۷، ص۲۴۸ـ ۲۴۹، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۳۸۳ ـ ۱۳۸۸/ ۱۹۶۴ ـ ۱۹۶۸.
[۳] محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲۰، ص۴۵۲، ج ۲۰، چاپ شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۴] ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۲۰، ص۱۰۵، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
سپس برای تحصیلات بیش‌تر به شهرهای نیشابور، مرو و سمرقند رفت و نزد مشایخ آن بلاد به تحصیل علم پرداخت.


در نیشابور از ابوسعدبن ابوصادق، ابوبکر شیروی، اسماعیل بن عبدالغافر، در مرو از محمدبن منصور سمعانی، محمدبن محمد ماهانی، موفق بن عبدالکریم هروی، در سمرقند از علی بن احمدبن حسن و کسانی دیگر علم آموخت.
[۵] ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۲۰، ص۱۰۵، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
[۶] عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۲۵ـ۱۲۶، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.



سمعانی، مؤلّف الانساب، زبده ‌ترین شاگرد وی و نیز از ملازمان او بوده که با القاب امامنا و شیخنا از او یاد کرده و نوشته است که در مرو، بلخ، بخارا، سمرقند و هرات از وی حدیث شنیده است.
[۷] عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۳۵۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.

ابن نجار نیز با واسطه از بسطامی حدیث شنیده است.
[۸] ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۲۰، ص۱۰۶ـ۱۰۷، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.



از جمله خصایص پسندیده وی که مورخان بدان اشاره کرده‌اند این است که وی در بزرگسالی نیز از طلب علم دست برنداشته بود؛.
[۹] مثل محمدبن عبدالباقی انصاری و ابوالقاسم بن سمرقندی و دیگران حدیث شنید، ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
[۱۰] ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۲۰، ص۱۰۶ـ۱۰۷، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
[۱۱] علی بن یوسف قفطی، انباه الرواة علی انباه النحاة، ج۲، ص۱۰۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.



بسطامی علاوه بر تدریس تألیف نیز می‌کرد؛ از تألیفاتش ادب المریض والعائد، لقاطات العقول (المعقول)، مزالق العزله در خور ذکر است.
[۱۲] ج ۱، ستون ۴۸، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۳] ج ۱، ستون ۷۸۴، اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۴] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۶۱، بیروت ۱۹۸۶.
[۱۵] ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۴، ص۲۰۶، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.



منابع مختلف سال درگذشت وی را ۵۶۲ ثبت کرده اند، ولی زرکلی
[۱۶] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۶۱، بیروت ۱۹۸۶.
۵۷۰ را ذکر کرده که درست نیست.
به گزارش ابن عماد
[۱۷] ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۴، ص۲۰۶، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
او در ۸۷ سالگی درگذشته است.


(۱) ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
(۲) ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
(۳) عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۴) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۵) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۶) محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج ۲۰، چاپ شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۷) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۸) عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۳۸۳ ـ ۱۳۸۸/ ۱۹۶۴ ـ ۱۹۶۸.
(۹) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.
(۱۰) علی بن یوسف قفطی، انباه الرواة علی انباه النحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.

 
۱. ↑ عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۳۵۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.
۲. ↑ عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۷، ص۲۴۸ـ ۲۴۹، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۳۸۳ ـ ۱۳۸۸/ ۱۹۶۴ ـ ۱۹۶۸.
۳. ↑ محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲۰، ص۴۵۲، ج ۲۰، چاپ شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴. ↑ ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۲۰، ص۱۰۵، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
۵. ↑ ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۲۰، ص۱۰۵، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
۶. ↑ عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۲۵ـ۱۲۶، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۷. ↑ عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۳۵۲، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.
۸. ↑ ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۲۰، ص۱۰۶ـ۱۰۷، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
۹. ↑ مثل محمدبن عبدالباقی انصاری و ابوالقاسم بن سمرقندی و دیگران حدیث شنید، ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
۱۰. ↑ ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۲۰، ص۱۰۶ـ۱۰۷، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
۱۱. ↑ علی بن یوسف قفطی، انباه الرواة علی انباه النحاة، ج۲، ص۱۰۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۱۲. ↑ ج ۱، ستون ۴۸، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۳. ↑ ج ۱، ستون ۷۸۴، اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۴. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۶۱، بیروت ۱۹۸۶.
۱۵. ↑ ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۴، ص۲۰۶، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
۱۶. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۶۱، بیروت ۱۹۸۶.
۱۷. ↑ ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۴، ص۲۰۶، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بسطامی»، شماره۱۳۴۲.    




جعبه ابزار