علی‌اکبر بن محمدباقر اژه‌ای اصفهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علی‌اکبر بن محمدباقر اژه‌ای اصفهانی، از
علما و فقهای اصفهان در قرن سیزدهم هجری بوده است.
علی‌اکبر اژه‌ای فرزند محمّدباقر، از اعقاب
شریف‌الدّین محمّد رویدشتی اصفهانی،
عالم فاضل محقّق زاهد متّقی، از اکابر
علمای اصفهان در اوایل قرن سیزدهم هجری بوده است. پدرش، محمدباقر از
علما و حکمای نام‌دار و اهل
تهجد و
موعظه بود.
وی متولد روستای اژه از ناحیه رویدشت
اصفهان بوده است.
او به احتمال زیاد از
میرزا ابوالقاسم مدرس،
آقامحمّد بیدآبادی،
میرزا محمّدعلی مظفر،
ابراهیم جدلی،
محمّد بن شیخ زین‌الدّین،
سیدعبدالباقی خاتون‌آبادی،
حیدرعلی مجلسی و
حسین تفلیسی کسب فیض نموده است.
پس از تجاوز روسها به ایران و اشغال سرزمین مسلمانان ملاّ علی‌اکبر اژه‌ای و تعداد دیگری از
علمای بزرگ و مجتهدین علیه اشغالگران روسی در سال ۱۲۲۳ق فرمان جهاد صادر کردند. در ۱۲۲۸ ق،
فتح‌علی شاه قاجار درصدد برآمد تا به منظور پایان دادن پیروزمندانه به
جنگ ده ساله با روسیه،
علمای برجسته
شیعه عراق و
ایران را به صدور فتاوای
جهاد برانگیزد؛ ازاین‌رو میرزا بزرگ قائم مقام، پیشکار عباس میرزا ولی‌عهد، استفتایی از
علمای ایران از جمله ملا علی‌اکبر اژه‌ای کرد.
به نوشته سپهر در
ناسخ التواریخ، وی دیگر
علمای برجسته ایران و عراق «هر یک رساله‌ای نگاشتند و خاتم گذاشتند که مجادله و مقاتله با
روسیه جهاد فی سبیل الله است و خرد و بزرگ را
واجب افتاده است که برای رواج دین مبین و حفظ ثغور مسلمین، خویشتن‌داری نکنند و روسیان را از مداخلت در حدود ایران دفع دهند».
قسمت‌هایی از
رساله جهادیه ملا علی‌اکبر -که برای
عباس میرزا فرستاد- به همراه دیگر رسالات جهادیه
علمای ایران و عراق از سوی قائم مقام به صورت مجموعه‌ای تدوین و استنساخ شد.
سال‌ها در اصفهان ساکن بوده و در مسجد علی امامت و تدریس می‌نموده و در
علم کلام و
حکمت و
فقه و
اخلاق و موعظه کم‌نظیر بوده است. اژه‌ای
عالمی غیور بوده و در برابر جریان‌های فکری معارض همچون تبلیغات هنری مارتین (پادری نصرانی)، میرزا محمّد اخباری و
شیخ احمد احسائی دست به فعالیت زده و با تالیف کتاب به شبهات آنان پاسخ داده است. او
عالمی عارف و وارسته و در سیر و سلوک از مریدان درویش کافی نجف‌آبادی بوده است. از شاگردان معروف وی می‌توان از
میرزا زین‌العابدین خوانساری نام برد.
علی‌اکبر اژه‌ای در ۱۱
شوال ۱۲۳۲ وفات یافته و در
تخت فولاد نزدیک قبر
ملاّاسماعیل خواجوئی دفن گردید. در اطراف قبر او عدّه‌ای از اعقاب او و برخی دانشمندان مدفون شده‌اند.
کتب زیر از تالیفات اوست:
۱. «آداب نماز شب» رساله‌ای لطیف است به زبان فارسی؛
۲. «رساله معراج» به فارسی مطبوع؛
۳. «رساله در سلام نماز نافله» و آن را
سیّدمحمّدباقر حجةالاسلام شفتی رد نموده است؛
۴. «رساله در رد رساله سیّدمحمّدباقر حجةالاسلام در موضع سلام نافله»؛
۵. «رساله در صلوة و زکوة» که بر حسب خواهش
محمّدحسین خان صدر نوشته شده است. نسخه‌ای از آن در کتابخانه میرزا محمّد طهرانی در سامرا موجود بوده است.
۶. «رساله در خمس و زکوة»؛
۷. «رساله در قضا و شهادات»؛
۸. «رساله در میراث»، نسخه‌ای از آن در کتابخانه سیّدمحمّدعلی روضاتی در اصفهان موجود است؛
۹. «رساله در عبادات»؛
۱۰. «رساله در رؤس مسائل عبادات»؛
۱۱. «رساله در رد پادری نصرانی»؛
۱۲. «رساله در رد شیخ احمد احسائی»؛
۱۳. «رساله در ردّ اخباریّه»، ردیّه‌ای است بر نظرات
میرزا محمّد اخباری نیشابوری، که در سال ۱۲۲۲ق تالیف شده و نسخه‌ای از آن به خط احمد بن محمّدصادق خوانساری که در ۱۲۲۷ق کتابت شده، در
کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی به شماره ۴/۱۲۸۲۱ نگهداری می‌شود.
۱۴. «زبده المعارف» در
اصول دین و اعتقادات، بسیار مفصّل، از معروف‌ترین تالیفات اژه‌ای که یک بار چاپ سنگی و بار دیگر چاپ سربی شده است. نسخه‌های متعددی از این کتاب که در زمان حیات مؤلّف کتابت شده‌اند در کتابخانه‌های آیت‌اللّه مرعشی، مجلس شورای اسلامی، مرکزی دانشگاه تهران، مدرسه مروی تهران و ملک تهران وجود دارند.
۱۵. «شرح اعتقادات حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه‌السلام)» که بر
امام علی النّقی (علیه‌السّلام) عرضه داشت. نسخه‌ای از آن در کتابخانه میرزا محمّد طهرانی در
سامرا موجود است؛
۱۶. «احکام الحدود» که نسخه‌ای از آن در کتابخانه
سیّدمحمّدعلی روضاتی در اصفهان موجود است؛
۱۷. «رساله در معارف الهیّه» که نسخه‌ای از آن را ملاّ علی محمّدشریف اژه‌ای (از نوادگان مؤلف) در سال ۱۲۹۸ق کتابت نموده و به وسیله شیخ مجید هادی‌زاده تصحیح و در کتاب «نصوص و رسائل» (جلد چهارم) به طبع رسیده است؛
۱۸. «تعلیقه بر تفسیر صافی» که نسخه‌ای از آن در کتابخانه سیّدمحمّدعلی روضاتی در اصفهان موجود است؛
۱۹. «رساله در تیمّم» که نسخه خطی آن به خط میرزا محمّدحسین بن علی محمّد اژه‌ای موجود است؛
۲۰. «ترجمه الصلاه» که در پایان «آداب نماز شب» به آن اشاره شده است؛
۲۱. «رساله جهادیه» که خلاصه‌ای از این رساله فارسی را
میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی در کتاب «احکام الجهاد و اسباب الرشاد» آورده است؛
۲۲. «رساله در صید و ذباحه»؛
۲۳. «شرح کافی»؛
۲۴. «شرح زبده البیان»
مقدّس اردبیلی۲۵. «شرح مفاتیح الاحکام»
فیض کاشانی؛
۲۶. «شرح اسفار»
ملاّ صدرا (جلد اوّل).
مهدوی، سیدمصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۴، ص۶۲۶.
