علی واعظ خیابانی تبریزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این نوشتار، زندگی نامه تفضیلی ملا علی واعظ خیابانی تبریزی آورده شده است. این متن، ذیل عنوان علی واعظ خیابانی تبریزی در کتاب گلشن ابرار آمده است.
(۱۲۸۲ـ۱۳۶۷ق)
عالم فرهیخته، آیة الله حاج ملا علی فرزند عبدالعظیم واعظ تبریزی خیابانی (همنامی او با علی بن عبدالعظیم تبریزی (متوفای ۱۳۴۰هـ. ق) مشهور به علی مجتهد تبریزی، مؤلف ذخیرة المحشر فی الباب الحادی عشر، موجب گردیده که عدهای آنها را یک شخص تلقی کنند. در حالی که مرحوم خیابانی زندگی نامه او را در
علمای معاصرین، آورده است.)
از تراجم نگاران و کتابشناسان خبیر
قرن چهاردهم هجری است. نام او برای پژوهش گران و شرح حال نگاران آشناست. او سال‌ها در
راه تبلیغ احکام
الهی، تالیف آثار گرانبها و وعظ و ارشاد
خلق خدا قدم برداشت و صادقانه در این راه
خدمت نمود.
این نوشته کوتاه نگاهی دارد بر زندگانی سراسر تلاش و کوشش وی با امید به این که موجبات شادی
روح بلند این
عالم فرزانه را فراهم آورده باشد.
خطیب وارسته، آیة الله حاج ملا علی واعظ خیابانی تبریزی در
تاریخ ۲۸
شوال ۱۲۸۲ق، در یکی از محلات قدیمی
تبریز به نام «حکم آباد» دیده به
جهان گشود. دوران کودکی را در آغوش
پدر و
مادر سپری نمود و آنگاه دروس مقدماتی و ادبی همچون
صرف و
نحو را نزد ادیب فرزانه مرحوم ملا نور محمد مشهور به مقدس اهرابی آموخت و سپس به
مدرسه طالبیه انتقال یافت و
معانی،
بیان،
بدیع،
منطق را پیش حاج میرزا احمد فخرالعلماء شرابیانی و آقا میرزا عبدالغفور اشلقی و دیگر استادان فن به شاگردی نشست و بهره‌ها برد. او همچنین کتاب خلاصة الحساب را از
عالم فاضل حاج محمد صادق ساعتی و سی فصل را از استاد ماهر میرزا عبدالعلی منجم تبریزی و
شرح لمعه، ریاض، مکاسب و رسائل را در محضر آیة الله حاج ملا احمد تاهباز و دیگر استادان تبریز فراگرفت و از
علم سرشار آنها خوشه‌ها چید و از دوره سطح فارغ گردید.
وی سپس مدت
های متمادی در دروس دو استاد ممتاز
حوزه علمیه تبریز که تازه از
نجف اشرف برگشته بودند حاضر میشود و پایه
های علمی خویش را مستحکم می‌نماید. خود در این مورد می‌گوید:
«حقیر زیاده از بیست (ایشان در جای دیگر مدت استفادهاش از استاد را بیش از یازده سال ذکر کرده است.)
سال در خدمت آیة الله حاج میرزا اسدالله مجتهد بزازی تبریزی (از
عالمان طراز اول و از خطیبان برجسته شهر بوده و از
آیةالله فاضل ایراونی اجازه
اجتهاد دارد. وی در جریان مشروطیت در سال ۱۳۲۵ق. به
تهران رفت و در سال ۱۳۲۶ق. در آنجا وفات نمود. شاگردش آیةالله خیابانی در
علمای معاصرین
علم و
فضل او را ستوده است.)
تلمذ و استفاده کردم با اینکه سطوح
فقه و
اصول را از قبیل شرح لمعه و ریاض و مکاسب و رسائل را نزد اساتید تبریز کاملا خوانده بودم، پس از مراجعت حضرت معظم له و مرحوم حجة الاسلام حاج سید احمد آقا خسروشاهی ـ قدس سرهماـ از نجف اشرف مجددا خواندم».
واعظ خیابانی، در اثر جامعیت
علمی و ارتباط نزدیک با دانشمندان
علوم اسلامی از بزرگان حوزه
های علمیه نجف اشرف،
قم،
کاظمین و تبریز اجازات جامع روایی و امور
حسبیه دریافت داشته که متن هر کدام از آنها
علم و فضل و دانش او را نشان می‌دهد. اسامی مشایخ وی به ترتیب
تاریخ صدور اجازه چنین است:
۱.
شیخ عباس قمی، (۲۴ رمضان المبارک ۱۳۴۲ق).
۲. شیخ جعفر نقدی، (ربیع الثانی ۱۳۴۶ق).
۳.
شیخ محمد حسین کاشف الغطاء ، (۲۳ شعبان المعظم ۱۳۴۷ق).
۴. میرزا احمد مجتهد تبریزی قراجه داغی، (۲۷ شعبان المعظم ۱۳۴۷ق).
۵.
میرزا علی آقا حسینی شیرازی، (۷ شوال المکرم ۱۳۴۷ق).
۶.
سید ابوالحسن اصفهانی، (۲۰ محرم الحرام ۱۳۵۸ق).
۷.
سید محمد حجت کوه کمری ، (۸ ربیع الاول ۱۳۵۸ق).
۸.
سید حسین بروجردی، (۲۰ ربیع الثانی ۱۳۶۶ق).
۹. میرزا محمد علی اردوبادی.
۱۰. حسین قمی.
۱۱. میرزا فتاح شهیدی.
۱۲. شیخ محمد باقر بیرجندی.
۱۳. میرزا محمد تهرانی عسگری.
۱۴. شیخ علی کاشف الغطاء.
۱۵.
سید حسن صدر.
۱۶.
شیخ محمدجواد بلاغی.
ایشان همچنین به برخی از دانشمندان اسلامی از جمله به آیة الله حاج شیخ جعفر اشراقی تبریزی نوبری (۲۳ ذی الحجه ۱۳۵۶ق) و
آیة الله شیخ نصرالله شبستری (۱۲۹۲ـ۱۳۸۲ش.) اجازه نقل
حدیث داده است.
او در
زمان خویش از واعظان زبردست و از مشهورترین سخنرانان
ایران به شمار می‌رفت. به منبر و خطابه علاقه مفرطی داشت به طوری که بعد از اتمام سطوح به خطابه روی آورد و بیشترین آثار
علمی خویش را در این زمینه به نگارش درآورد.
شیخ آقا بزرگ تهرانی او را در وعظ و خطابه از مشاهیر وعاظ ایران و از افاضل
رجال با کفایت منبر یاد کرده و فعالیت
های علمی و تبلیغی وی را می‌ستاید
و کتاب دایرة المعارف
تشیع هم در این خصوص می‌نویسد:
«ملا علی خیابانی در وسعت اطلاعات به ویژه در زمینه تاریخ و تراجم کم نظیر بود و خود در مقدمه کتاب «
علمای معاصرین» تصریح کرده است که از عنفوان جوانی به تاریخ و تراجم علاقه شدیدی داشته است. همچنین ذوق و شوق تالیف و خطابه در وجودش موج می‌زد بدین سبب پس از فراغت از دوره سطح از همان ایام تحصیلات عالی به تالیف و تحقیق و نوشتن همچنین خطابه و وعظ و سخنرانی پرداخت. او از مشهورترین واعظان و خطیبان ایران به ویژه
آذربایجان بوده به همین خاطر «واعظ خیابانی» خوانده می‌شد
».
در مورد صفات و
ویژگی
های اخلاقی ـ انسانی ایشان در کتاب
های تراجم مطلب به خصوصی قید نشده است، ولی از عبارات مشایخ اجازه و تقریظ
های که
علماء بزرگ بر کتاب
های ایشان نگاشته‌اند محبت وی به
اهل بیت، اشتیاق زیاد او به تالیف، مطالعه،
علم و فضل معظم له مورد تایید قرار گرفته است. برای نمونه شیخ آقا بزرگ تهرانی در خصوص وی می‌نگارد:
«او عشق و علاقه فراوان به مطالعه،
قرائت و تالیف دارد و در اثر همین علاقه تعداد کثیری از آثار مفید و ارزنده از خود به یادگار گذارده است که همین کتاب‌ها به کثرت تتبع و وسعت
معلومات و اطلاعات او دلالت دارد
».
به طور کلی سفرهای آیة الله حاج ملا علی واعظ خیابانی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد.
الف) سفرهای مذهبی ـ زیارتی.
ایشان بارها جهت زیارت خانه
خدا و قبور مقدس ائمه هدی ـ علیهم‌السّلام ـ و زیارت قبله اول مسلمین عزم سفر بسته و با کمی امکانات و سختی راه‌ها خود را به مزار مطهر آنها رسانده و نسبت به ساحت والای آنها عرض ادب کرده است. خود وی در خصوص این سفرها می‌نویسد:
«بحمد الله الملک الوهاب، ۲ مرتبه به حج بیت الله الحرام و ۶ دفعه به زیارت ارض اقدس رضوی و ۳ مرتبه به تقبیل اعتاب مقدسه ائمه عراق ـ علیهم الصلوة و السلام ـ و زیارت بیت المقدس و قدس خلیل الله موفق شدم
».
ب) سفرهای
علمی ـ سیاحتی.
وی همچنین برای دیدار با دانشمندان اسلامی و تحقیق در آثار و تالیفات
علمای شهرهای دور و نزدیک به شهرهای مختلف ایران سفر نموده که می‌توان به دو سفر زیر اشاره نمود:
سفر اول وی در روز چهار شنبه سوم
ربیع الثانی سال ۱۳۵۲ق برابر ۱۳۱۲ش بود که وارد خوی شد و بعد از ۱۵ روز توقف در آن شهر، شنبه
جمادی الاولی همان سال به موطن اصلی خود ـ تبریز ـ مراجعت نموده است.
سفر دوم ایشان در سال ۱۳۵۳ق بوده، هدف از این سفر زیارت مرقد شریف حضرت
امام رضا علیه‌السّلام بوده است. به همین منظور روز دهم جمادی الثانی سال ۱۳۵۳ق وارد
زنجان گردیده و ۸ روز در آنجا اقامت گزیده است. در بیست و دوم جمادی الثانی به
تهران و در آخر همان ماه به شهر مقدس قم وارد شده است. او پانزدهم
رجب دوباره به تهران برگشته و بعد از آن مدتی عازم
مشهد مقدس گردیده و تا دهم شعبان در آن شهر اقامت گزیده است. اما زمان برگشت وی از مشهد
معلوم نیست.
آیة الله خیابانی در این دو سفر تمام خصوصیات و
ویژگی
های علماء و کتاب
های خطی مهمی را که ملاحظه کرده بود با دقت فراوان در یک دفترچه ۲۰۰ برگی به نگارش در آورده و آن را «ذخایرالاسفار» نامیده است.
شایان یادآوری است که نسخه‌هایی که وی در این سفرها ملاحظه کرده، یا از بین رفته‌اند و یا در صورت وجود تاکنون شناسایی نشده‌اند. همچنین اسامی
علمایی که ذکر کرده و شرح حال مختصری از آنها به دست داده، اغلب در کتاب
های تراجم یافت نمی‌شود.
کتابخانه شخصی آیة الله حاج ملا علی واعظ خیابانی، متشکل از کتاب
های خطی و چاپی بوده که
آیة الله شیخ آقا بزرگ تهرانی در بیشتر جلدهای الذریعه از کتاب
های نفیس ایشان یاد می‌نماید. ایشان اسامی کتاب
های خطی موجود در کتابخانه اش را در آخر کتاب «وقایع الایام فی احوال شهرالصیام» آورده و آنها خیلی استادانه و ماهرانه توضیح داده است. لازم به یادآوری است که بیشتر کتاب
های دست نویس مؤلف پس از وفاتشان به کتابخانه
آیة الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی در شهر مقدس قم منتقل شده و در آن کتابخانه نگه داری میشود.
آیة الله واعظ خیابانی
عالمی پرتلاش بوده و تمام زندگی خود را با نوشتن و تالیف سپری نموده است. او از تمامی لحظات عمر خویش برای نوشتن و ضبط آثار و اخبار
ائمه معصومین علیه‌السّلام و احیای میراث غنی تشیع سود جسته و بنا به تصریح خودش از سال ۱۳۰۵ق (۲۰ سالگی) تا سال ۱۳۵۵ق بیش از ۵۰ اثر در موضوعات مختلفی همچون ادبیات،
تاریخ،
جغرافیا،
عقاید، اخبار، مواعظ، رجال، و... ، به رشته نگارش در آورده است.
اولین شهید محراب، آیة الله حاج
میرزا محمد علی قاضی طباطبایی در خصوص آثار
علمی وی می‌نویسد:
«در میان مشایخ محدثین عصر ما نیز مرحوم
علامه محدث، ثقه جلیل، آقای حاج مولی علی واعظ تبریزی خیابانی صاحب مجلدات وقایع الایام ـ رحمه الله تعالی ـ رویه بسیار خوبی در تالیفاتش دارد هر چه از ضعیف و قوی و صحیح و سقیم نقل کرده، مصدر و سند نقل خود را نشان داده است
».
متاسفانه بیشتر کتاب
های وی که مشحون از اطلاعات کتابشناسی، تاریخی، جغرافیایی و
علمی است به صورت دست نوشت باقی مانده و تعداد کمی از آنها به چاپ رسیده است. آنچه در پی می‌آید فهرست بخشی از آثار چاپی و خطی وی است که از لابه لای کتاب هابیرون کشیده شده است.
در ۴ جلد، (جلد پنجم این کتاب نفیس، به چاپ نرسیده و نسخه خطی آن که دست نویس مؤلف میباشد در کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی به شماره ۴۴۹۳ نگهداری میشود.) بدین تفصیل
جلد اول: وقایع الایام در احوال رجب و شعبان.
کتابی است جامع و مفید در وقایع و اعمال ماه رجب و
شعبان که در ۵۸۶ صفحه تدوین یافته است. این کتاب در سال ۱۳۲۵ق در مطبعه کربلائی اسد آقا و به اهتمام فرزند ایشان محمد اسماعیل در تبریز به چاپ رسید.
جلد دوم: وقایع الایام در احوال محرم الحرام.
این کتاب به علت حوادث عظیم، فتنه
های بسیار، ناامنی
های موجود در جامعه آن روز و سفر نویسنده به بیت الله الحرام هفت سال بعد از تالیف جلد اول به رشته تحریر در آمده است. مؤلف در این خصوص می‌نویسد:
«در سال سی و یک از فضل و عنایت ملک
علام شرف زیارت بیت الله الحرام... میسر گردید و عهد کردم که اگر به سلامت از آن سفر برگردم به اتمام این کار اهتمام بنمایم... و چون در اواسط
محرم سی و دو به وطن مالوف برگشتم در اول جمادی الاولی به عزم درست و نیت راسخ بدون تردید به این امر ابتداء گردید».
این نوشتار برای بار اول در سال ۱۳۴۰ق با تقریظ مرجع تقلید وقت، آیة الله حاج میرزا صادق آقا مجتهد تبریزی در ۶۷۷ صفحه و بدون حواشی در تبریز به چاپ رسید و چاپ دوم آن با افزایش حواشی و تقریظ ادیب فرید، آقا سید عبدالحمید تبریزی غیاثی، در سال ۱۳۵۱ق در مطبعه
علمیه آقا اسماعیل در تبریز به زیور چاپ آراسته گردید.
جلد سوم وقایع الایام فی احوال شهر الصیام.
کتابی است بسیار سودمند در احوال ماه مبارک
رمضان و مزین به تقریظ آیة الله حاج میرزا محمد علی اردوبادی. نویسنده در این کتاب توضیحات جامع و پرفایده‌ای در تفسیر برخی از آیات
قرآن کریم و روایات مشکله ارائه نموده و سپس در حاشیه کتاب اطلاعات مفیدی در شرح حال اصحاب،
تابعین، محدثین، حکماء، ادباء و نحویین گزارش کرده است. این کتاب ماخوذ از ۲۱۰ منبع بوده و پس از تالیف، از اول تا آخر مورد تصحیح و مقابله مؤلف و آقا میرزا حسن راثی خیابانی گرفت و سپس در سال ۱۳۵۱ق در ۶۶۷ صفحه به سعی و اهتمام آقای مشهدی اسماعیل در مطبعه
علمیه تبریز به چاپ رسید.
جلد چهارم: وقایع الایام فی تتمة محرم الحرام.
این کتاب معروف به «تتمه محرم» بوده و مزین به تقریظ دو فقیه بی بدیل، آیة الله حاج میرزا فتاح شهیدی و آیة الله حاج شیخ جعفر نقدی است.
آیة الله حاج میرزا محمد علی مدرس خیابانی تبریزی در اول کتاب در معرفی تتمه محرم می‌نویسد:
«... همانا اثری است پربها و رخشنده و گوهری است متلالی و درخشنده که علاوه بر احیاء آثار اهل بیت
عصمت و خانواده طهارت صلوات الله علیهم اجمعین حاوی مطالب متنوعه
علمیه و تاریخیه و ادبیه و تحقیقات مقاصد مهمه و توضیحات کلمات معضله و ترجمه حال جمعی از
علماء و ادباء خاصه و عامه و شطری از از اکابر رواة اخبار دینیه بوده و محل استفاده صغیر و کبیر...» .
تتمه محرم ماخوذ از ۱۳۳ منبع بوده و در سال ۱۳۶۲ق در ۴۰۲ صفحه با سرمایه ی دوست مؤلف، آقای مشهدی محمد علی توتونچی به چاپ رسیده است.
دو نسخه از این کتاب در کتابخانه
آیةالله مرعشی نجفی (۱۲/۶۴ـ۶۵، ش ۴۴۸۱ و ۴۴۸۲) موجود میباشد.
کتابی است مورد احترام و اعتماد پژوهشگران و محققان
علوم اسلامی که در ۸۱ سالگی مؤلف آن را به رشته تحریر درآورده است. این کتاب حاوی شرح حال ۳۰۰ تن از مشاهیر و بزرگان
علم و فقاهت
شیعه بوده که در دو مقصد تدوین یافته است.
مقصد اول در احوال اشخاصی است که از ابتداء
بلوغ مؤلف (سال ۱۲۹۹ق) تا سال تالیف کتاب (سال ۱۳۶۳ق) به رحمت ایزدی پیوسته‌اند.
مقصد دوم در شرح حال افرادی است که در سال تدوین کتاب در قید
حیات بودند.
کتاب فوق در سال ۱۳۲۵ش/۱۳۶۵ق به همت و نفقه تاجر نیکوکار حاج محمد باقر آقا خویی کلکته چی و خط طاهر خوشنویس، در مطبعه اسلامیه در تهران به چاپ رسید. کتاب یاد شده در سال ۱۳۸۳ش با تحریف نام اصلی با عنوان «
علمای معاصر» از سوی انتشارات نوید اسلام در قم به چاپ رسیده است.
۳. فهرست وقایع الایام (این کتاب همان است که در فهرست نسخه
های خطی کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی ۱۲/۱۱۳، ش ۴۵۳۶، با عنوان «وقایع الایام» معرفی شده است.)
کتابی است در ۳۰۰ صفحه در احوال جمیع ایام با ذکر مدارک و منابع.
۴. تلخیص جلد اول وقایع الایام
۵. تلخیص جلد دوم وقایع الایام
۶. ذخایر الاسفار: این کتاب حاصل دو سفر مؤلف بوده که در دو مقصد تدوین یافته است:
مقصد اول حاوی مطالب مهمی است از مشاهدات مؤلف به دو شهر خوی و ارومیه که بعد از چاپ جلد سوم «وقایع الایام» در سال ۱۳۵۲ق برابر با ۱۳۱۲ش به شهرهای یاد شده صورت گرفته است.
مقصد دوم گزارش سفر دیگر مؤلف به فاصله یک سال از سفر قبلی (۱۳۵۳ق) است، که با هدف زیارت بارگاه ملکوتی حضرت
ثامن الائمه حضرت رضا علیه‌السّلام بوده است. مؤلف در این دو سفر با
علمای زیادی ملاقات نموده و کتب خطی مهمی را ملاحظه کرده و هر یک را با مشخصات دقیق ضبط نموده است. این کتاب به کوشش و تصحیح علی صدرایی خوییدر دفتر سوم میراث اسلامی
ایران در سال ۱۳۷۵ش از سوی کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، در قم به چاپ رسیده است.
۷. انتخاب الاسفار: منتخب از چند کتاب خطی نادر است که مؤلف بر آنها دست یافته و برای خویش گلچین نموده است.
۸ جلد، بدین تفصیل: مؤلف پس از اینکه جلد اول کتاب وقایع الایام خود را به پایان برد برآن شد که مطالب متفرقه جدید را که ضمن خواندن کتاب
های مختلف به دست می‌آورد و مناسب با منبر و تالیفاتش میباشد، در جنگی گردآوری کند و برای خودش نگاه دارد.
این
جنگ محتوی مطالب اعتقادی، تاریخی، اخلاقی، تفسیری و حدیثی و همچنین قصائدی انتخاب شده در فضائل، مناقب و مصائب حضرات ائمه معصومین علیه‌السّلام و پند و اندرز بوده است.
جلد اول: منتخب المقاصد و منتخب الفواید.
جلد دوم: منتخب المقاصد و منتخب الفواید.
این کتاب در روز چهارشنبه هشتم جمادی الاولی ۱۳۳۶ق به پایان رسیده است.
جلد سوم: منتخب المقاصد و منتخب الفواید، این کتاب در شب بیست و هشتم جمادی الاخر ۱۳۴۱ق به پایان رسیده است.
جلد چهارم: منتخب المقاصد و منتخب الفواید، این کتاب در روز ۲۵ جمادی الاول ۱۳۴۵ق به پایان رسیده است.
جلد پنجم: منتخب المقاصد و منتخب الفواید، این کتاب در پانزدهم ذی الحجه ۱۳۴۹ق به پایان رسیده است.
جلد ششم: منتخب المقاصد و منتخب الفواید. این کتاب انتخاب شده از دواوین شعراء بوده و در ۱۶ ذی الحجه ۱۳۴۹ق به پایان رسیده است.
جلد هفتم: منتخب المقاصد و منتخب الفواید.
جلد هشتم: منتخب المقاصد و منتخب الفواید.
۹. تحفة الاحباء فی شرح قصیدة سید الشعراء، (العینیه): این اثر که اولین تالیف مؤلف بوده به خواهش یکی از اعیان دولت در
زمان تحصیل در ایام تعطیل نوشته است. آغاز تحریر این کتاب روز شنبه ۲
ذی الحجه ۱۳۰۵ق و انجام روز دوشنبه ۲۵ همان ماه بوده است.
۱۰. کفایة الانام فی وقایع الایام: کتابی است در تاریخ و حوادث روزانه سال قمری که از اول ماه محرم شروع شده است. گویا این کتاب پیش نویس کتاب «وقایع الایام» بوده که بعدا بطور منظم و با اضافات تدوین شده است.
۱۱. مجالس المحدثین
۵۱ مجلس کوتاه است در داستان بعضی از پیامبران و فضائل امامان و پایان هر مجلس ذکر مصائب
حضرت سید الشهداء علیه‌السّلام است.
۱۲. عدة السفر و زبدة الحضر: مجالس کوتاه مختصری است شامل یادداشتهایی برای واعظان و اهل منبر که در سفر و حضر از آن استفاده کنند.
۱۳. طرائف الصحائف: طرائف، نوادر، لطائف و فواید نفیسه کتاب‌هایی است که مؤلف آنها را خوانده و در این جنگ آورده است. وی گاهی بعضی از مطالب را توضیح داده و برای آغاز انتخاب بیشتر کتاب‌ها خطبه‌ای جداگانه انشاء نموده است.
۱۴. کلمه جامعه: کتابی است در ۴۷۰ صفحه که حاوی عقائد، مسائل، قصاید و احوال
حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیهم و ائمه معصومین علیه‌السّلام میباشد.
۱۵. منتخب کفایة الموحدین و قصص
العلماء
۱۶. هدیة المؤمنین فی اصول الدین
۱۷. مقاصد علیه :کتابی است به زبان فارسی و حاوی یادداشت
های منبری مؤلف در موضوعات
اخلاق و آداب اسلامی.
۱۸. تحفة الاحباب
۱۹. غرایب الدعوات: کتابی است در ادعیه و طلسمات و عوذات متفرقه.
۲۰. مجالس المحدثین فی اصول الدین (در فهرست نسخه
های خطی کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی نام کتاب «مجالس المحدثین فی عقائد المؤمنین» آمده است.)
این کتاب حاوی اصول دین و اعتقادات امامیه بوده که برای اهل منبر و واعظان در مجالسی ترتیب داده و در پایان هر مجلس به مصائب حضرت
امام حسین علیه‌السّلام اشاره کرده است.
۲۱. مجالس مختصره در مقاصد مهمه (در فهرست نسخه
های خطی کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی نام کتاب «مقاصد مهمه» آمده است.)
حاوی ۲۵۷ مجلس کوتاه است در
اصول دین و امور اعتقادی آمیخته با مطالب تاریخی که هر مقصد شامل مجلسی است برای وعاظ.
۲۲. مجمع الشتات: متفرقاتی است به نظم و نثر به زبان فارسی و عربی در تاریخ و بیوگرافی
علماء و پاره‌ای از نامه‌هایی که بین مؤلف و دیگران رد و بدل شده است.
۲۳. مجموعة شعریة
۲۴. مجالس وافیه در مقاصد مهمه: اصول دین پنجگانه و اعتقادات
شیعه امامیه را به صورت مجالسی برای گویندگان تنظیم کرده و در پایان هر مجلس به مصائب حضرت امام حسین علیه‌السّلام اشاره کرده است.
۲۵. منتخب المطالب
۲۶. منتخب المسائل من الرسائل: وی در این کتاب مسائل فقهی را از رساله
های عملیه با عبارت
های آنها انتخاب کرده است.
۲۷. نخبة المطالب: روایات و مطالب متنوعی است در موضوعات اعتقادی و اخلاقی که مؤلف برای مؤلفات و منبرهای خود از کتاب
های متفرقه انتخاب نموده است.
۲۸. نفایس الادب بلغة العجم و العرب: منتخباتی است به نثر و نظم فارسی و عربی در مورد فضیلت
علم و آداب و شرایط آن و سخنوری و
عقل. وی کتاب خویش را در چهار مقصد تدوین نموده و در هر موضوعی اول آیات
قرآن و احادیث را نقل کرده و سپس گفته
های از حکماء و ادباء را به نظم و نثر آورده است.
۲۹. نوادر الاخبار:کتابی است در اخبار و احادیث مربوط به موضوعات مختلف که به کار واعظان می‌آید.
۳۰. نوادر الثمانین: کتابی است محصول مطالعه چهل کتاب خطی و چهل کتاب چاپی که برای استفاده خویش در منبر و یا در تالیفاتش در جنگی انتخاب شده است.
۳۱. نوادر الکتب الخطیة و الطبعیة: مؤلف کتاب
های خطی و چاپی را که به ترتیب می‌خوانده، آنچه به نظرش مهم می‌آمده در این مجموعه گنجانیده است.
۳۲. منتخب کفایة الموحدین و گنجینة الاسرار و روضة الابرار
۳۳. قطرات اللجة
منتخباتی است از مجموعه «لجة الاخبار» ملا محمد هاشم بن اسماعیل تبریزی. این کتاب در شب ۲۹ ربیع الثانی ۱۳۱۳ق به پایان رسیده است.
۳۴. منتخب از لجة و قصص
العلماء
۳۵. منتخب القصائد: اشعاری است انتخاب شده از شاعران گوناگون فارسی زبان در فضائل و مصائب حضرات معصومین علیه‌السّلام ، این انتخاب برای اهل منبر انجام گرفته و در آغاز کتاب چند قصیده عربی آمده است.
سرانجام این
عالم فرهیخته بعد از ۸۴ سال و ۳ ماه و ۱۷ روز زندگی با برکت در روز یکشنبه چهاردهم ماه
صفر ۱۳۶۷ق برابر با ششم دی ماه ۱۳۲۶ش (آیةالله حاج میرزا عباسقلی واعظ چرندابی تاریخ رحلت وی را ۱۴ صفر ۱۳۶۸ق مصادف با ۶/۱۰/۱۳۲۶ش دانسته که ۱۳۶۸ق اشتباه چاپی است و درست همان ۱۳۶۷ق است. (زندگانی محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، ص، یب)) داعی
حق را لبیک گفت و جان به جان آفرین تسلیم نمود.
سایت فرهیختگان تمدن شیعه، برگرفته از مقاله«علی واعظ خیابانی تبریزی».
