علی بن موسی تادلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تادِلی، علی بن موسی بن عبداللّه بن محمد بن هِیْدور، صاحب آثاری در
ریاضیات و احکام
نجوم می‌باشد.
تادلی به ابن هیدور نیز شناخته می‌شود.
از زندگی او اطلاعی در دست نیست، جز آن‌که در تادلا، در
مراکش ، به دنیا آمد، در فاس زندگی کرد و در ۸۱۶ در همان‌جا بر اثر قحطی درگذشت.
مهم‌ترین اثر تادلی، تحفة‌الطلاب و اُمنیة (مُنیَة) الحُسّاب فی شرح ما اَشکَل من رفع‌الحجاب است در شرح کتاب رفع‌الحجاب عن وجوه اعمال‌الحساب تألیف ریاضی‌دانِ مشهور هموطنش،
ابن بنای مراکشی.
ابن بنا بر کتابِ‌التلخیص فی اعمال‌الحساب خود ــ که اقتباسی از کتاب ریاضیِ
محمد بن عبداللّه حصار بود ــ شرحی نوشت و آن را رفع‌الحجاب...نامید.
شرح تادلی را شرح‌التلخیص فی اعمال‌الحساب نیز دانسته‌اند
و آن را التمحیص هم نامیده‌اند.
از شرح تادلی چند نسخه خطی باقی مانده است.
بخشی از این اثر را که اختصاص به روش‌های یافتن
اعداد مُتَحاب دارد، رشدی راشد در مجله تاریخ‌العلوم العربیة
به چاپ رسانده است.
در این بخش تادلی، همانند بسیاری از
ریاضیدانان پیش از خود که سابقه آن‌ها به
ثابت بن قره می رسد،
اعداد ۲۲۰ و ۲۸۴ را کوچک‌ترین جفت
اعداد متحاب ذکر کرده
و برای به دست آوردن این دو
عدد و دو
عدد متحاب بعدی (۱۷۲۹۶ و ۱۸۴۱۶) همانند پیشینیان از
اعداد زوج‌الزوج (n ۲) استفاده کرده است.
قربانی
رساله‌ای با نام تقیید علی رفع‌الحجاب لابن البناء به تادلی نسبت داده است اما به نوشته زرکلی
این عنوان، نام دیگر تحفة‌الطلاب اوست.
در فصلی از تحفة‌الطلاب که رشدی راشد به چاپ رسانده، تادلی از رساله‌ای یاد کرده است که قصد داشته در آینده بنویسد و در آن به شرح براهین مختلف درباره
اعداد متحاب بپردازد،
اما از آن کتاب اطلاعی در دست نیست.
از دیگر آثار اوست: رسالة فی اصول علم‌الحساب که نسخه‌ای از آن در
تونس وجود دارد.
و رسالة‌الاعتبارات النظریة فی الاحکام النجومیة در احکام
نجوم که چند نسخه خطی از آن باقی مانده و
احمدبابا تُنْبکتی ، ادیب و دانشمند
سودانی ، در کتاب نیل‌الابتهاج بِتَطریز‌الدیباج از آن نام برده است.
(۱) علی بن موسی تادِلی، «فی ایجاد
الاعداد المتحابة من
اعداد زوج الزوج»، چاپ رشدی راشد، مجله تاریخ العلوم العربیة، ج ۶، ش ۱ و ۲ (۱۹۸۲).
(۲) زرکلی.
(۳) جورج سارتون، مقدّمه بر تاریخ علم، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران ۱۳۵۳ـ۱۳۵۷ش.
(۴) قدری حافظ طوقان، تراث العرب العلمی فی الریاضیات و الفلک، بیروت (۱۹۶۳).
(۵) ابوالقاسم قربانی، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی: از سده سوم تا سده یازدهم هجری، تهران ۱۳۶۵ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن موسی تادلی»، شماره۳۰۵۰.
