• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

علی بن عیسی بهاءالدین اربلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابوالحسن علی بن عیسی هَکّاری بهاءالدین اِرْبِلی، محدّث، مورّخ، ادیب و شاعر نامبردار شیعی سده هفتم بود.

فهرست مندرجات

۱ - معرفی اجمالی
۲ - بیوگرافی اِرْبِلی
۳ - اساتید بهاءالدین اِرْبِلی
۴ - شاگردان و راویان
۵ - اربلی از منظر دانشمندان
       ۵.۱ - شیخ حر عاملی
       ۵.۲ - علامه امینی صاحب الغدیر
۶ - اندیشه‌های ناب
       ۶.۱ - شیدای اهل بیت
       ۶.۲ - سوگوار امام حسین
۷ - سیاستمدار متدین
۸ - اِرْبِلی در زمان حکومت تاج الدین بن صَلایا
۹ - اِرْبِلی در زمان حکومت علاءالدین عطاملک جوینی
۱۰ - اِرْبِلی در سال ۶۸۰
۱۱ - اِرْبِلی در سال ۶۸۷
۱۲ - تاریخ وفات اربلی
۱۳ - مناصب سیاسی اربلی
۱۴ - مذهب اربلی از دیدگاه افندی اصفهانی
۱۵ - شیعه بودن اربلی
۱۶ - مقامات علمی اربلی
۱۷ - اربلی از شاعران و نثرنویسان بزرگ سده هفتم
۱۸ - اربلی از راویان شعر حضرت علی
۱۹ - قدرت شاعری اربلی
۲۰ - فرزند اربلی
۲۱ - آثار وتألیفات اربلی
       ۲۱.۱ - اقرار به شیعه بودن خود در مقدمه کتاب
       ۲۱.۲ - روش اربلی در تألیف کشف الغمة
       ۲۱.۳ - منابع کتاب کشف الغمة
       ۲۱.۴ - تلخیص کشف الغمة
       ۲۱.۵ - التذکرة الفخریّة
       ۲۱.۶ - محتوی التذکرة الفخریّة
       ۲۱.۷ - تاریخ تألیف التذکرة الفخریّة
       ۲۱.۸ - ویژگی های التذکرة الفخریّة
       ۲۱.۹ - رسالة الطیف
       ۲۱.۱۰ - دیوان شعر
       ۲۱.۱۱ - المقامات الاربع
       ۲۱.۱۲ - چند رساله
       ۲۱.۱۳ - جلوة العشّاق و خلوة المشتاق
       ۲۱.۱۴ - نزهة الاخبار فی ابتداء الدنیا و قدر القویّ الجبّار
۲۲ - آثار منسوب به اربلی
۲۳ - رحلت
۲۴ - فهرست منابع
۲۵ - پانویس
۲۶ - منبع


علی بن عیسی اِربِلی در اوایل قرن هفتم هجری در شهر اربل به دنیا آمد. او بعد از اتمام تحصیلات و کسب علوم رایج عصر خویش در نزد اساتید فن و نخبگان آن دوران به ترویج فرهنگ اسلام پرداخت. وی در فن نگارش و شعر و ادب، مورد توجه عالمان دانش دوست و حاکمان عالم پرور قرار گرفت. در دوران جوانی و اواخر خلافت حکمرانان بنی عباس در زادگاه خویش به فن کتابت و نویسندگی اشتغال داشت و بعد از آن که هلاکوخان مغول بر شهر های اسلامی، از جمله بغداد استیلا یافت و حکومت بغداد به دست خاندان با کفایت و دانش دوست جوینی افتاد، علی بن عیسی اربلی نیز به آنان پیوست و تا اواخر عمر در «دیوان انشاء» (اداره اسناد رسمی و مکاتبات دولتی) با آنان به ویژه عطاءالملک جوینی معروف به علاءالدین همکاری نزدیک داشت.
اربلی در دوران زندگی خویش با دانشمندان بزرگ اسلامی همچون خواجه نصیر الدین طوسی، سید رضی الدین علی بن موسی بن طاووس، یوسف بن مطهر حلی (پدر علامه حلی) و حسن بن یوسف بن مطهر حلی (علامه حلی) معاصر و مرتبط بود. وی همچنین مورد توجه مردان سیاست و وزارت در عصر خود از جمله ابن علقمی .
ابوطالب مؤید الدین محمد بن علقمی آخرین وزیر دولت بنی عباس بود. وی ۱۴ سال در سمت وزارت به جامعه اسلامی به ویژه شیعیان خدمات شایان نمود. او سیاستمداری شیعی مذهب، عدالت پرور، فرهنگ دوست، اهل تحقیق و تفکر، خوشنویس و مروج علم و مکتب بود. وی در سال ۶۵۷ ـ یک سال بعد از فتح بغداد توسط هلاکوخان مغول ـ در همان شهر درگذشت.
وزیر دانش دوست و شیعه اواخر حکومت عباسیان، عطاءالملک جوینی و برادرش شمس الدین بوده است.
از متون تاریخی بر می آید که پدر وی امیر فخر الدین ابوالفتح اربلی مدتی حکومت اربل را عهده دار بوده است. اربلی در علوم مختلف اسلامی همچون حدیث، تاریخ، رجال، فقه و عقاید صاحب نظر و از نظریه پردازان سیاست آن روز بوده و فکر و تدبیر و انشاء و قلم وی در اتخاذ تصمیم های سیاستمداران عصر تأثیر فراوان داشته است.


بهاءالدین اِرْبِلی در اِرْبِل زاده شد و همان‌جا پرورش یافت.
[۱] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۱، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
تنها کسی که تاریخ ولادت او را به صراحت ۶۲۵ دانسته ابن حبیب حلبی (متوفی ۷۷۹) است.
[۲] ابن حبیب، تذکرة النبیه فی ایام المنصور و بن یه، ج۱، ص۱۶۱، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
پدرش فخرالدین عیسی، معروف به ابن جِجْنی حاکم اربل و نواحی آن بود و در ۶۶۴ در همان‌جا درگذشت.
[۳] ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۴، قسم ۳، ص۲۷۴ـ ۲۷۵، جزء۴، قسم ۳، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۵.



اربلی نزد شماری از علمای عامّه و خاصّه دانش آموخت و از بسیاری اجازه روایت یافت.
[۴] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۱۸ـ۱۹، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۵] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۶۶ـ ۱۶۸، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۶] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۶ـ۴۴۷، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
[۷] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۱، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
برخی از آنان عبارت‌اند از: رضی الدین علی بن طاوس (متوفی ۶۶۴) که اربلی با وی مباحثات علمی داشت، جلال الدین عبدالحمید بن فخّار موسوی ، تاج الدین علی بن انجب معروف به ابن ساعی بغدادی (متوفی ۶۷۴)، حافظ ابوعبدالله محمد بن یوسف گنجی شافعی (متوفی ۶۵۷).
[۸] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۱۴، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۹] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۰] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۳۴۷، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۱] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۲] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۷۵، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۳] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۳۷۲، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۴] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۳، ص۴۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۵] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۳، ص۲۶۵، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۶] عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱۹۹ـ۲۰۰، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم.
[۱۷] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۶، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.



علی بن عیسی اربلی، افزون بر تألیفات ارزشمند و خدمات شایان توجه فرهنگی و اجتماعی برای جوامع اسلامی، اندوخته های علمی و پژوهش های خود را ـ که محصول سال ها اندیشه و تفکر و زحمات شبانه روزی وی بود ـ بر عده ای از انسان های مستعد و اندیشمند عرضه نمود، برخی از آنان عبارتند از:
۱. مجد الدین ابوالفضل بن یحیی بن علی طیبی.
۲. جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهر حلی.
۳. شیخ رضی الدین علی بن یوسف بن مطهر.
۴. سید شمس الدین محمد بن فضل علوی حسنی.
۵. شیخ تقی الدین بن ابراهیم بن محمد بن سالم.
۶. تاج الدین محمد بن علی اربلی.
۷. عماد الدین عبدالله بن محمد مکی،
۸. شرف الدین احمد بن عثمان نصیبی،
۹. شرف الدین احمد بن تاج الدین محمد.
۱۰. عزالدین ابو علی حسن بن ابی الهیجاء اربلی.
۱۱. تاج الدین ابوالفتح بن حسین بن ابی بکر اربلی.
۱۲. امین الدین عبدالرحمن بن علی بن ابی الحسن جزری.
۱۳. حسن بن اسحاق بن ابراهیم بن عباس موصلی.
۱۴. محمود بن علی بن ابی القاسم.
۱۵. عبدالرزاق بن الفوطی.
۱۶. شیخ عیسی بن محمد بن علی.
جمعی از بزرگان نیز نزد او درس خوانده و از او روایت کرده اند، از جمله علامه حلّی و برادرش رضی الدین علی بن مطهّر ، احمد بن عثمان نصیبی فقیه مالکی، عبدالرزاق بن فوطی .
[۱۸] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۸، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
[۱۹] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۲۶، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
[۲۰] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۶۱، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
[۲۱] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۶۳، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
[۲۲] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۴۷، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
[۲۳] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۶۴، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
[۲۴] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۲۸۸، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
[۲۵] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۷ـ ۴۴۸، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
[۲۶] مقدمه جبوری، ص ۱۹ـ۲۰، علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
جمعی نیز نزد او کشف الغمّة را قرائت کرده اند.
[۲۷] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۲۱۸ـ ۲۱۹، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۸] محسن امین، اعیان الشیعة، ج۳، ص۱۳۵، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.





۵.۱ - شیخ حر عاملی

علی بن عیسی اربلی دانشمندی فاضل و حدیث نگاری مورد اعتماد، شاعری ادیب و نوسنده ای متعهد و دارای فضائل اخلاقی و خصلت های پسندیده است. از تألیفات وی می توان به کتاب پرارج «کشف الغمه فی معرفه الائمه» اشاره کرد که در موضوع خود کامل و نیکو نگاشته شده است. وی این کتاب را در شب ۲۱ ماه رمضان، شب قدر، در سال (۶۸۷) به پایان برده است. اربلی بیشتر اشعار خود را به مدح و ستایش اهل بیت و ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ اختصاص داده است.
[۲۹] أمل الآمل ج۲، ص ۱۹۴.


۵.۲ - علامه امینی صاحب الغدیر

اربلی یکی از دانشمندان و نابغ کم نظیر جهان اسلام است که با داشتن دانش سرشار و معلومات چشم گیرش در قرن هفتم هجری درخشید، او در زمره بزرگترین علمای علم ادب پیش از خود قرار دارد با این حال او یکی از سیاست پردازان عصر درخشان خود بود چنان که حقیقت فقه و حدیث نیز توسط وی آشکار گردید و سنگرهای مذهب (به) وسیله او حمایت شد و کتاب ارزنده اش «کشف الغمه» بهترین اثری است که درباره تاریخ پیشوایان دین، نشان دادن فضائل آنان و دفاع از حریم شان و دعوت به سوی آنان نوشته شده است. این کتاب دلیل قاطع بر دانش زیاد، مهارت در حدیث، ثبات در مذهب، نبوغ در ادب و مهارت در شعر این دانشمند تواناست.
[۳۰] أمل الآمل، ج۲، ص ۴۴۶.



اربلی به عنوان اندیشمند اسلامی دارای تفکرات و اندیشه های ارزشمندی بود. وی به خاطر برخورداری از افکاری والا در میان دانشمندان اسلامی از مقام و منزلت ویژه ای برخوردار است. در این جا به برخی از اندیشه های وی اشاره می کنیم:

۶.۱ - شیدای اهل بیت

اربلی در فرصت های مناسب در کتاب کشف الغمه گاهی با نظم و زمانی با عبارت های شیوا، عشق و علاقه خود را به اهل بیت عصمت ـ علیهم السلام ـ ابراز می دارد. او در ضمن شرح حال امام حسین ـ علیه السلام ـ می نویسد.

۶.۲ - سوگوار امام حسین

علی بن عیسی در موارد متعددی حزن و اندوه خود را از حوادث غم بار کربلا اظهار می دارد و حتی گاهی تحمل خود را از شنیدن و نقل مصیبت های حضرت اباعبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ از دست می دهد. او می گوید:
گاهی شنیدن این اوضاع و احوال شدیداً دل مرا به درد می آورد و نمی توانم این مصائب را آن چنان که رخ داده بنگارم. من سالهاست که در روز عاشورا و در مجالس عزاداری برخی از این مصائب و روضه ها را نمی توانم گوش کرده و تحمل نمایم و از شدت ناراحتی بر آن چه که بر آن حضرت و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ وی گذشته است، گاهی مشرف به هلاکت می شوم و تا آن جا که می توانم بر آن حضرت و اهل بیتش گریه می کنم و بر قاتلان و دشمنانشان لعن و نفرین می فرستم. اما حزن و اندوه من با این ها تسکین نمی یابد و در مصیبت آن جناب نمی توانم آرامش حقیقی خود را بازیابم.»
[۳۱] أمل الآمل، ج۲، ص ۶۴.



اربلی بعد از واقعه موصل و تصرف این شهر توسط مغول، به بغداد هجرت کرد و با خاندان جوینی همکاری نزدیک داشت؛ و با استفاده از قدرت سیاسی و اقتصادی، در ترویج دین مبین اسلام و تعظیم عالمان دین و نشر ادب و فضائل و ترمیم خرابی های مغول از هیچ کوششی فروگذاری نکرد. وی با علاءالدین جوینی حاکم خیر و دانش دوست بغداد پیوندی عمیق داشت تا آن جا که وقتی علاء الدین جوینی معروف به عطا ملک ـ مورد غضب اباقاخان مغول قرار گرفت و توسط او به همدان احضار شد، علی بن عیسی نیز در کنار علاء الدین به عنوان اسیر در زنجیر گرفتار بود،آنان هنوز در گردنه اسدآباد بودند که اباقاخان در سال ۶۸۰ هـ ق، در گذشت و آن ها آزاد شدند. او همچنان با خاندان جوینی همراهی می کرد تا این که شمس الدین جوینی توسط ارغون شاه، مقتول و عطاملک نیز در گذشت و علی بن عیسی از صحنه سیاست کنار رفت.


اربلی در زمان حکومت تاج الدین بن صَلایا در اربل به دبیری پرداخت و کاتب وی بود و پس از سقوط اربل به دست مغولان
[۳۲] رشیدالدین فضل الله، جامع التواریخ، ج۲، ص۷۱۶، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۶۲ ش.



به گفته خود در رجب ۶۶۰ به بغداد رفت و در زمان علاءالدین عطاملک جوینی (متوفی ۶۸۱) در دیوان انشا به دبیری پرداخت.
[۳۳] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۳۴] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۲۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
[۳۵] ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۳۴۱، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.

اربلی در بغداد از اطرافیان عطاملک جوینی
[۳۶] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۴۷، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
و در سفر و حضر همراه او بود و در منزلی مشرف بر دجله و معروف به «دیوان شرابی» اقامت داشت و بیشترین آثار خود را در همین زمان تألیف کرد و در ۶۷۸ تعمیر مسجدی معروف به جامع باب السیف را عهده دار گشت.
[۳۷] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، ج۱، ص۸۵ـ۸۶، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۳۸] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف،مقدمه جبوری، ص ۱۴، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۳۹] عبدالله بن فضل الله وصّاف حضرة، تاریخ وصاف، ج۱، ص۱۰۴، چاپ سنگی بمبئی ۱۲۶۹.
[۴۰] ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۲۷۷ـ ۲۷۸، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
[۴۱] ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۳۶۶، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.



در ۶۸۰ به سعایت دشمنان، اباقاخان مغول پسر هلاکو (حک: ۶۶۳ـ۶۸۰) به جوینی بدبین شد و دستور داد که جوینی و برخی همراهانش، از جمله اربلی، را به اردوی او در همدان ببرند، ولی پیش از آن‌که آنان به همدان رسند در گردنه اسدآباد خبر فوت خان مغول منتشر شد و پس از وی تکودار احمد، برادر اباقاخان، ایلخان شد و جوینی مجدداً به حکومت بغداد گماشته شد و اربلی همچنان با او بود تا این‌که جوینی در ۶۸۱ درگذشت.
[۴۲] عبدالله بن فضل الله وصّاف حضرة، تاریخ وصاف، ج۱، ص۱۰۴ـ ۱۰۵، چاپ سنگی بمبئی ۱۲۶۹.
[۴۳] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۸ ـ ۹، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.



در ۶۸۷ سعدالدوله یهودی موصلی ـ وزیر ارغون خان ـ مسلمانان را آزار بسیار کرد، و اربلی نیز مدتی از کار برکنار شد تا این‌که سعدالدوله در ۶۹۰ به قتل رسید.
[۴۴] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۶، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
[۴۵] ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۴۵۴، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
[۴۶] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۴۷] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۲۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
اربلی سالهای آخر عمر خود را خانه نشین شد و به تألیف پرداخت.
[۴۸] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۶، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
[۴۹] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۳، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
[۵۰] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
[۵۱] ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۴۵۴، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
[۵۲] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۵۳] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۲۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.



اربلی بنابر مشهور در ۶۹۲
[۵۴] ابن حبیب، تذکرة النبیه فی ایام المنصور و بن یه، ج۱، ص۱۶۱، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
[۵۵] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۱۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۵۶] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الانوار الساطعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۱۰۷، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
[۵۷] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۳۱۸، بیروت ۱۹۸۰.
یا ۶۹۳
[۵۸] ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۴۸۰، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
[۵۹] محمد بن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۲، ص۱۹۵، پانویس ۱، چاپ عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
در بغداد درگذشت.
البته ابن عماد حنبلی
[۶۰] ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۵، ص۳۸۳، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
سال درگذشت او را ۶۸۳ دانسته است.
او را در خانه مسکونیش معروف به کارپردازخانه واقع در غرب بغداد به خاک سپردند.
[۶۱] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الانوار الساطعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۱۰۷، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
محدّث قمی بر سر مزار او رفته است،
[۶۲] عباس قمی، فوائد الرضویّه: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۱، ص۳۱۷، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۲۷ ش).
ولی امروزه آن خانه ویران گشته و اثری از آن بر جای نمانده است.
[۶۳] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۱۸، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.



درباره وزارت اربلی اختلاف است؛ برخی او را صاحب وزارت و صدارت خوانده و یکی از سیاستمداران زمان خویش دانسته اند.
[۶۴] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۶۵] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۸، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
[۶۶] ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۵، ص۳۸۳، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۶۷] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۶۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۶۸] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۲۱۸، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۹] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۶، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
ابوالحسن شعرانی نیز وزیر بودن او را با چنان علم و فضل بعید ندانسته است.
[۷۰] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۱، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
برخی هم احتمال داده‌اند که علی بن عیسی وزیر ـ معروف به ابن جرّاح (متوفی ۳۳۴) ـ شخص دیگری بوده و وزارت «مقتدر» و «قادر» عباسی را عهده دار بوده است.
[۷۱] محمد باقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، ج۴، ص۳۴۱، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ ۱۳۹۲.
[۷۲] عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم.
[۷۳] محمد باقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، ج۲، ص۱۵، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ ۱۳۹۲.
[۷۴] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۳۱۷، بیروت ۱۹۸۰.
[۷۵] محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۱، ص۱۰۲، تهران ۱۳۶۹ ش.



به نوشته افندی اصفهانی
[۷۶] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۶۹، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
میرداماد در شرعة التسمیة درباره اربلی تعبیری آورده که یکی از شاگردان وی آن را دالّ بر امامی نبودن اربلی از نظر میرداماد دانسته و او را زیدی مذهب خوانده است.


از آن‌جا که اربلی در مواضع متعددی از کشف الغمة به امامی بودن خود تصریح کرده، زیدی خواندن وی نادرست است. به نظر افندی اصفهانی
[۷۷] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۶۹، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
شاید منشأ این اشتباه آن باشد که یکی از دانشمندان زیدیه کتابی به نام کشف الغمه تألیف کرده است (وی نسخه‌ای از این کتاب را در تبریز دیده بوده است).
[۷۸] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۴۷، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
در منابع کهن نیز به امامی بودن اربلی اشارت رفته است.
[۷۹] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۸۰] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.



با توجه به استادان اربلی، جامعیّت وی در علوم مختلف معلوم می‌شود. او را از مشاهیر ائمه علم نحو و عربیّت،
[۸۱] حسن صدر، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ج۱، ص۱۳۰، عراق، چاپ افست تهران.
شاعر و کاتب دیوان،
[۸۲] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۸۳] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
مورّخ، ادیب و فقیه،
[۸۴] ابن حبیب، تذکرة النبیه فی ایام المنصور و بن یه، ج۱، ص۱۶۱، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
[۸۵] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۶، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
محدّثی صدوق، ثقه و مذکور در سند اجازات
[۸۶] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲۰، ص۴۳، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
[۸۷] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۱۰، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۸۸] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۲۹، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
دانسته اند. به گفته فضل بن روزبهان شافعی ، اربلی ـ به اتفاق جمیع امامیّه ـ از بزرگان علما و در نقل مطالب امین است.
[۸۹] نورالله بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱، ص۲۹، چاپ مرعشی نجفی، ج ۱، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۷۷).



اربلی بی تردید از شاعران و نثرنویسان بزرگ سده هفتم است. نثر او در آثارش ممتاز و استوار است. وی در نوجوانی شعر می‌سروده
[۹۰] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۴۶، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
و در بیش‌تر ابواب و فنون شعر عرب طبع آزمایی کرده است.
[۹۱] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۲۴، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۹۲] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۲۷۰ـ۲۷۱، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۹۳] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۱۱، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۹۴] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۶۶، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۹۵] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۴۶ ـ۲۴۷، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۹۶] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۳۸۸، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۹۷] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۴۲۱ـ۴۲۴، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۹۸] ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۳۸۰ـ ۳۸۱، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
[۹۹] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۴ـ۴۴۵، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.



اربلی علاوه بر این‌که قصائدی در مدح اهل بیت علیهم‌السلام سروده، از راویان شعر حضرت علی علیه‌السلام نیز بوده است.
[۱۰۰] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۲، ص۲۶، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.



قدرت شاعری او را می‌توان در ابیاتی که بالبداهه سروده و نیز در نشستهای ادبی او با جوینی، ابن صلایا و دیگران یافت.
[۱۰۱] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، ج۱، ص۸۵ ـ ۸۶، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۱۰۲] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۵۳ـ۱۵۴، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۰۳] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۶۱ـ۱۶۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۰۴] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۶۶، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۰۵] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۰۴، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۰۶] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۴۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۰۷] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۳۸۰، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۰۸] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۳۸۹، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.



اربلی فرزندی به نام ابوالفتح محمّد بن علی داشته که به گفته ابن شاکر کتبی
[۱۰۹] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۸، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
و صفدی
[۱۱۰] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
پس از فوت پدر در حالت فقر از دنیا رفته است و او نیز فاضل، شاعر و ادیب بوده و کشف الغمةرا روایت کرده است.
[۱۱۱] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۲۸۸، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
نوه اربلی ـ عیسی بن محمّد ـ نیز فاضل و شاعر بوده و کتاب کشف الغمّه را از جدّش روایت کرده است.
[۱۱۲] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۲۱۲، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.



آثار اربلی عبارت‌اند از:
۱. کشف الغمّة فی معرفة الائمّة.
۲. موضوع کتاب کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة که از منابع معتبر در شرح حال پیامبر اسلام ، حضرت خدیجه ، حضرت فاطمه و امامان دوازده ‌ ‌گانه علیهم‌السلام به شمار می‌آید.
این کتاب دو جزء دارد: جزءِ اول دربرگیرنده زندگانی پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و امام علی علیه‌السلام است و تاریخ اتمام آن شعبان ۶۷۸ است.
[۱۱۳] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۷۰، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
و جزءِ دوم دربرگیرنده زندگانی حضرت فاطمه و حضرت خدیجه و امامان علیهم‌السلام است و تاریخ اتمام آن رمضان ۶۸۷ ذکر شده است.
[۱۱۴] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۳، ص۳۴۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.


۲۱.۱ - اقرار به شیعه بودن خود در مقدمه کتاب

وی در مقدمه کتاب
[۱۱۵] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
صراحتاً تشیّع خود را اعلام داشته و «اهل بیت» علیهم‌السلام را «ثانی ثقلین» دانسته، دوستی و دشمنی با آنان را دوستی و دشمنی با خدا عنوان کرده است. او چند مناظره با دانشمندان اهل سنت داشته
[۱۱۶] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۸۵، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۱۷] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۱،علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. ص۳۴۰، چاپ محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۱، ص۱۰۲، تهران ۱۳۶۹ ش. احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
و تعبیراتی همچون «اصحابنا الشیعة»
[۱۱۸] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۸۶، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
و «انّا معاشر الشیعة»
[۱۱۹] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۵۲، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
دارد.

۲۱.۲ - روش اربلی در تألیف کشف الغمة

اربلی در کشف الغمّه راه اختصار را پیموده
[۱۲۰] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۶، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۲۱] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۲۱۸، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۲۲] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۳، ص۸۶، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

و روایات هر باب را نخست از طریق اهل سنت و سپس از طریق شیعه روایت کرده
[۱۲۳] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۷۵، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
و از منابع مختلف شیعه و سنی بهره برده است،
[۱۲۴] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۸۴، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۲۵] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۲۶] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۳۳۸ـ۳۳۹، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۲۷] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۱۵۵، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۲۸] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۳۵۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۲۹] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۷، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
[۱۳۰] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الانوار الساطعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
ولی فرصت بازنگری منابع را نیافته است.
[۱۳۱] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۳، ص۳۴۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

او در پایان هر باب قصیده‌ای نیز در مدح یا مرثیه اهل بیت علیهم‌السلام سروده است.

۲۱.۳ - منابع کتاب کشف الغمة

این کتاب از منابع وسائل الشیعة
[۱۳۲] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲۰، ص۴۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
و بحارالانوار
[۱۳۳] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۱۰، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۳۴] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۲۹، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
و عبارات آن در غایت فصاحت و مشتمل بر اشعاری نیکو و اخباری مستند است.
[۱۳۵] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۶، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.


۲۱.۴ - تلخیص کشف الغمة

کشف الغمّة چندین بار تلخیص و ترجمه شده است.
[۱۳۶] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۱، ص۱۷۷، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۱۳۷] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۳۴۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۱۳۸] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۳۹، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۳۹] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۴۲۵، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۴۰] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۲۲، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
همچنین بعضی از بخشهای آن جداگانه با عنوانهای حیاة الامامین زین العابدین و محمدالباقر و حیاة الامام جعفرالصّادق چاپ شده است.
[۱۴۱] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۲۲، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۱۴۲] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۳۱۹، بیروت ۱۹۸۰.


۲۱.۵ - التذکرة الفخریّة

التذکرة الفخریّة که به گفته اربلی
[۱۴۳] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۴۸ـ ۴۹، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
آن را به درخواست فخرالدین منوچهر بن ابی الکرم همدانی نایب عطاملک جوینی تألیف کرده است
[۱۴۴] ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۴، قسم ۳، ص۴۱۹ـ۴۲۰، جزء۴، قسم ۳، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۵.


۲۱.۶ - محتوی التذکرة الفخریّة

بیش‌تر به اشعار معاصران و نوپردازان نظر دارد. مؤلف به درخواست فخرالدین پاره‌ای دوبیتی، مَوالیا و موشّحات نیز بر آن افزوده است
[۱۴۵] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۴۹، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
هر چند کاتب نسخه بر آن‌ها دست نیافته است.
[۱۴۶] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۴۹۰، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.


۲۱.۷ - تاریخ تألیف التذکرة الفخریّة

به گفته ابن فوطی
[۱۴۷] ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۴، قسم ۳، ص۴۱۹، جزء۴، قسم ۳، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۵.
تاریخ تألیف کتاب ۶۷۱ بوده است.

۲۱.۸ - ویژگی های التذکرة الفخریّة

اربلی در التذکرة الفخریّه غنا و اصوات مغنّیان را بررسی کرده و در هر باب مقدمه‌ای به اسلوب ترسّل و مسجّع آورده که از ویژگیهای نثر آن دوران حکایت دارد
[۱۴۸] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، مقدمه، ص ۱۳، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
این کتاب علاوه بر مقدمه شامل هشت باب در معانی غنایی و توصیف طبیعت و مدح و فخریات است. و اربلی در آن علاوه بر نقل اشعار به نقد آن‌ها نیز پرداخته و معیارهای جدیدی در نقد عرضه کرده است.
[۱۴۹] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۵۰] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۵، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۵۱] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۶، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۵۲] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۲۷، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
او به سرقتهای برخی شاعران از دیگران
[۱۵۳] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۵۴] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۵، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۵۵] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۶، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۵۶] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۴۳، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
و به احوال شعرا و برخی ابیات آنان اشاره کرده است که در دیگر منابع یافت نمی‌شود.
[۱۵۷] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۸۵، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۵۸] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۱۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۵۹] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۷۴، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۶۰] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۸۹، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۶۱] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۹۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
[۱۶۲] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۴۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.


۲۱.۹ - رسالة الطیف

رسالة الطیف
[۱۶۳] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۱۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۶۴] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الانوار الساطعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۱۰۷، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
[۱۶۵] عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، ج۷، ص۱۶۳، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
به نثر که از آثار گرانبهای اربلی است و دربرگیرنده اخبار و اشعار شاعران جاهلی، اسلام و برخی معاصران مؤلف، و نیز خود او است که بخشی از این ابیات در دیگر کتاب‌ها یافت نمی‌شود. مؤلف در این کتاب راه «طیف الخیال» علم الهدی را پیموده و به برخی ابیات بُحتری و ابوتمّام اشاره کرده است. او میان اسلوب «مقامه نویسی» و طیف الخیال جمع بسته و نیم نگاهی نیز به رسالة الغفران ابوالعلاء مَعرّی داشته است. اربلی مانند سید مرتضی که نقدی علمی به کار بسته و اقوال آمِدی را رد کرده و از ابوتمّام و بحتری دفاع نموده، رفتار نکرده و با ذوقی شاعرانه کتاب را تألیف کرده است.
[۱۶۶] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۳۲ـ۳۵، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
این کتاب نمونه‌ای زیبا از تواناییهای ادبی اربلی است.
[۱۶۷] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
او گوشه ‌هایی از زندگانی و موقعیّتهای خود را در این کتاب بیان کرده است.
[۱۶۸] مقدمه جبوری، ص ۷۰ـ۷۴، علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.


۲۱.۱۰ - دیوان شعر

دیوان شعر،
[۱۶۹] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۹۵، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
[۱۷۰] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم ۱، ص۶۷، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
محقّقان التذکرة الفخریّة بر نسخه خطی آن دست یافته اند.
[۱۷۱] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۲۲، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.


۲۱.۱۱ - المقامات الاربع

المقامات الاربع که شامل مقامه های بغدادیّه، دمشقیّه، حلبیّه و مصریّه است.
[۱۷۲] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۱۷۳] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
[۱۷۴] ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۵، ص۳۸، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۷۵] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۱۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۷۶] محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۸، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۷۷] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۳۱۸، بیروت ۱۹۸۰.


۲۱.۱۲ - چند رساله

چند رساله.
[۱۷۸] محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۹۵، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
[۱۷۹] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.


۲۱.۱۳ - جلوة العشّاق و خلوة المشتاق

جلوة العشّاق و خلوة المشتاق.
[۱۸۰] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
[۱۸۱] عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، ج۷، ص۱۶۳، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.


۲۱.۱۴ - نزهة الاخبار فی ابتداء الدنیا و قدر القویّ الجبّار

نزهة الاخبار (الاخیار) فی ابتداء الدنیا و قدر القویّ الجبّار.
[۱۸۲] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
[۱۸۳] عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، ج۷، ص۱۶۳، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.



آثاری نیز که بدو منسوب است اینهاست: اربعین ، مشتمل بر چهل حدیث مختصر
[۱۸۴] جلال الدین محدث، تعلیقات نقض، ج۲، ص۱۱۵۸، تهران ۱۳۵۸ ش.
حدائق البیان فی شرح التبیان فی المعانی و البیان (ظاهراً انتساب این کتاب به اربلی اشتباه است)
[۱۸۵] علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة،مقدمه، ص ۲۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
؛ برهة من الدهر
[۱۸۶] اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۸۰، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.



علی بن عیسی اربلی بعد از سال ها تلاش و کوشش در راه ترویج دین و مذهب تشیع و اعتلای پرچم پرافتخار اهل بیت ـ علیهم السلام ـ در سال (۶۹۳ هـ . ق) دار فانی را وداع گفت.
پیکر شریف او در شهر بغداد و در خانه مسکونی اش به خاک سپرده شد. مزار این عالم وارسته قرن هاست که زیارتگاه شیفتگان آل محمد ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ است. محدث قمی می نویسد:
«قبر جناب علی بن عیسی در بغداد، در وسط عمارت کارپرداز خانه دولت ایران واقع است و من به سر مزار او رفته ام و برای روح پرفتوحش فاتحه خوانده ام.
قدس الله تربته و اعلی فی الجنات رتبته.
[۱۸۷] فوائد الرضویه، ص ۳۱۷.



(۱) محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الانوار الساطعة فی المائة السابعة، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
(۳) ابن حبیب، تذکرة النبیه فی ایام المنصور و بن یه، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
(۴) ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
(۵) ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۶) ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، جزء۴، قسم ۳، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۵.
(۷) ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
(۸) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
(۹) محسن امین، اعیان الشیعة، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۱۰) عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
(۱۱) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۱۲) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۱۳) علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
(۱۴) علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
(۱۵) علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۱۶) علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
(۱۷) محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
(۱۸) محمد بن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، چاپ عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۱۹) محمد باقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ ۱۳۹۲.
(۲۰) رشیدالدین فضل الله، جامع التواریخ، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۲۱) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰.
(۲۲) نورالله بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، چاپ مرعشی نجفی، ج ۱، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۷۷).
(۲۳) حسن صدر، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، عراق، چاپ افست تهران.
(۲۴) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
(۲۵) عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
(۲۶) عباس قمی، فوائد الرضویّه: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۲۷ ش).
(۲۷) عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم.
(۲۸) عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
(۲۹) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۳۰) جلال الدین محدث، تعلیقات نقض، تهران ۱۳۵۸ ش.
(۳۱) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۳۲) عبدالله بن فضل الله وصّاف حضرة، تاریخ وصاف، چاپ سنگی بمبئی ۱۲۶۹.


۱. عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۱، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۲. ابن حبیب، تذکرة النبیه فی ایام المنصور و بن یه، ج۱، ص۱۶۱، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
۳. ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۴، قسم ۳، ص۲۷۴ـ ۲۷۵، جزء۴، قسم ۳، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۵.
۴. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۱۸ـ۱۹، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۵. عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۶۶ـ ۱۶۸، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۶. عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۶ـ۴۴۷، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۷. عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۱، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۸. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۱۴، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۹. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۰. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۳۴۷، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۱. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۷۵، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۳. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۳۷۲، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۴. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۳، ص۴۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۵. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۳، ص۲۶۵، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۶. عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱۹۹ـ۲۰۰، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم.
۱۷. عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۶، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۱۸. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۸، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۱۹. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۲۶، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۲۰. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۶۱، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۲۱. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۶۳، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۲۲. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۴۷، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۲۳. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۶۴، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۲۴. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۲۸۸، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۲۵. عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۷ـ ۴۴۸، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۲۶. مقدمه جبوری، ص ۱۹ـ۲۰، علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۲۷. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۲۱۸ـ ۲۱۹، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۸. محسن امین، اعیان الشیعة، ج۳، ص۱۳۵، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۲۹. أمل الآمل ج۲، ص ۱۹۴.
۳۰. أمل الآمل، ج۲، ص ۴۴۶.
۳۱. أمل الآمل، ج۲، ص ۶۴.
۳۲. رشیدالدین فضل الله، جامع التواریخ، ج۲، ص۷۱۶، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۳۳. ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۳۴. خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۲۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۳۵. ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۳۴۱، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
۳۶. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۴۷، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۳۷. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، ج۱، ص۸۵ـ۸۶، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۳۸. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف،مقدمه جبوری، ص ۱۴، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۳۹. عبدالله بن فضل الله وصّاف حضرة، تاریخ وصاف، ج۱، ص۱۰۴، چاپ سنگی بمبئی ۱۲۶۹.
۴۰. ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۲۷۷ـ ۲۷۸، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
۴۱. ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۳۶۶، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
۴۲. عبدالله بن فضل الله وصّاف حضرة، تاریخ وصاف، ج۱، ص۱۰۴ـ ۱۰۵، چاپ سنگی بمبئی ۱۲۶۹.
۴۳. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۸ ـ ۹، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
۴۴. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۶، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
۴۵. ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۴۵۴، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
۴۶. ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۴۷. خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۲۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۴۸. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۶، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
۴۹. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۳، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
۵۰. عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۵۱. ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۴۵۴، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
۵۲. ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۵۳. خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۲۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۵۴. ابن حبیب، تذکرة النبیه فی ایام المنصور و بن یه، ج۱، ص۱۶۱، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
۵۵. اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۱۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۵۶. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الانوار الساطعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۱۰۷، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
۵۷. خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۳۱۸، بیروت ۱۹۸۰.
۵۸. ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۴۸۰، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
۵۹. محمد بن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۲، ص۱۹۵، پانویس ۱، چاپ عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۶۰. ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۵، ص۳۸۳، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۶۱. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الانوار الساطعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۱۰۷، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
۶۲. عباس قمی، فوائد الرضویّه: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۱، ص۳۱۷، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۲۷ ش).
۶۳. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۱۸، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۶۴. ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۶۵. خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۸، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۶۶. ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۵، ص۳۸۳، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۶۷. عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۶۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۶۸. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۲۱۸، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶۹. عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۶، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۷۰. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۱، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
۷۱. محمد باقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، ج۴، ص۳۴۱، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ ۱۳۹۲.
۷۲. عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم.
۷۳. محمد باقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، ج۲، ص۱۵، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ ۱۳۹۲.
۷۴. خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۳۱۷، بیروت ۱۹۸۰.
۷۵. محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۱، ص۱۰۲، تهران ۱۳۶۹ ش.
۷۶. عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۶۹، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۷۷. عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۶۹، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۷۸. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۴۷، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۷۹. ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۸۰. خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۸۱. حسن صدر، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ج۱، ص۱۳۰، عراق، چاپ افست تهران.
۸۲. ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۸۳. خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۸۴. ابن حبیب، تذکرة النبیه فی ایام المنصور و بن یه، ج۱، ص۱۶۱، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
۸۵. عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۶، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۸۶. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲۰، ص۴۳، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۸۷. محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۱۰، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۸۸. محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۲۹، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۸۹. نورالله بن شریف الدین شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۱، ص۲۹، چاپ مرعشی نجفی، ج ۱، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۷۷).
۹۰. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۴۶، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۹۱. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۲۴، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۹۲. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۲۷۰ـ۲۷۱، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۹۳. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۱۱، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۹۴. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۶۶، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۹۵. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۴۶ ـ۲۴۷، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۹۶. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۳۸۸، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۹۷. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۴۲۱ـ۴۲۴، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۹۸. ابن فُوَطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۳۸۰ـ ۳۸۱، چاپ مصطفی جواد، بغداد ۱۳۵۱.
۹۹. عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۴ـ۴۴۵، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۱۰۰. عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۲، ص۲۶، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۱۰۱. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، ج۱، ص۸۵ ـ ۸۶، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۱۰۲. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۵۳ـ۱۵۴، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۰۳. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۶۱ـ۱۶۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۰۴. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۶۶، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۰۵. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۰۴، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۰۶. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۴۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۰۷. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۳۸۰، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۰۸. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۳۸۹، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۰۹. ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۸، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۱۱۰. خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۱۱۱. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۲۸۸، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۱۱۲. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۲۱۲، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۱۱۳. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۷۰، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۱۴. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۳، ص۳۴۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۱۵. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۱۶. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۸۵، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۱۷. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۱،علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. ص۳۴۰، چاپ محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۱، ص۱۰۲، تهران ۱۳۶۹ ش. احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۱۱۸. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۸۶، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۱۹. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۵۲، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲۰. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۶، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲۱. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۲۱۸، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۲۲. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۳، ص۸۶، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲۳. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۷۵، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲۴. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۸۴، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲۵. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲۶. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۳۳۸ـ۳۳۹، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲۷. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۱۵۵، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲۸. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲، ص۳۵۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲۹. عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۴۴۷، ج ۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۱۳۰. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الانوار الساطعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
۱۳۱. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۳، ص۳۴۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۳۲. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۲۰، ص۴۳، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۳۳. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۱۰، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۳۴. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمّة فی معرفة الائمّة، ج۱، ص۲۹، چاپ هاشم رسولی محلاّ تی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۳۵. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، با ترجمه فارسی به نام ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۶، از علی بن حسین زوارئی، با مقدمه ابوالحسن شعرانی، چاپ ابراهیم میانجی، قم ۱۳۶۴ ش.
۱۳۶. عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۱، ص۱۷۷، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۱۳۷. عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۳۴۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۱۳۸. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۳۹، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۳۹. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۴۲۵، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۴۰. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۲۲، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۱۴۱. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۲۲، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۱۴۲. خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۳۱۹، بیروت ۱۹۸۰.
۱۴۳. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۴۸ـ ۴۹، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۴۴. ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۴، قسم ۳، ص۴۱۹ـ۴۲۰، جزء۴، قسم ۳، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۵.
۱۴۵. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۴۹، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۴۶. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۴۹۰، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۴۷. ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۴، قسم ۳، ص۴۱۹، جزء۴، قسم ۳، چاپ مصطفی جواد، دمشق ۱۹۶۵.
۱۴۸. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، مقدمه، ص ۱۳، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۴۹. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۵۰. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۵، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۵۱. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۶، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۵۲. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۲۷، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۵۳. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۵۴. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۵، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۵۵. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۴۶، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۵۶. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۴۳، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۵۷. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۸۵، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۵۸. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۱۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۵۹. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۷۴، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۶۰. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۸۹، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۶۱. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۱۹۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۶۲. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة، ج۱، ص۲۴۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۶۳. اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۱۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۶۴. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الانوار الساطعة فی المائة السابعة، ج۱، ص۱۰۷، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
۱۶۵. عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، ج۷، ص۱۶۳، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
۱۶۶. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۳۲ـ۳۵، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۱۶۷. عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۱۶۸. مقدمه جبوری، ص ۷۰ـ۷۴، علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۱۶۹. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۹۵، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۱۷۰. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم ۱، ص۶۷، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۷۱. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، رسالة الطیف، مقدمه جبوری، ص ۲۲، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
۱۷۲. ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۵۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۱۷۳. خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۱، ص۳۷۹، ج ۲۱، چاپ محمد حجیری، اشتوتگارت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۱۷۴. ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۵، ص۳۸، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۱۷۵. اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۱۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۷۶. محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۸، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۷۷. خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۳۱۸، بیروت ۱۹۸۰.
۱۷۸. محمد بن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۹۵، چاپ احمد حسینی، ج ۲، قم ۱۳۶۲ ش.
۱۷۹. عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۱۸۰. عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۱۸۱. عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، ج۷، ص۱۶۳، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
۱۸۲. عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۱۸۳. عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، ج۷، ص۱۶۳، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
۱۸۴. جلال الدین محدث، تعلیقات نقض، ج۲، ص۱۱۵۸، تهران ۱۳۵۸ ش.
۱۸۵. علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، التذکرة الفخریّة،مقدمه، ص ۲۲، چاپ نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بغداد ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۱۸۶. اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۸۰، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۸۷. فوائد الرضویه، ص ۳۱۷.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علیبن عیسی بهاءالدین‌اربلی »، شماره۲۱۴۲.    
سایت اندیشه قم    






جعبه ابزار