علی بن ابی‌حمزه بطائنی (دائرةالمعارف‌مؤلفان‌اسلامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالحسن علی بن سالم بطائنی، از راویان
قرن دوم هجری قمری و از اصحاب
امام صادق و
امام کاظم (علیهما‌السّلام) که در امامت امام کاظم (علیه‌السّلام) توقف و از سران
واقفیه گشت.
ابوالحسن علی بن سالم بطائنی کوفی انصاری، از موالی
انصار بود و نسبت انصاری او بدین‌سبب است.
شیخ طوسی بطائنی را اهل
کوفه و از اصحاب امام صادق و امام کاظم (علیهما‌السّلام) به‌شمار آورده است.
بطائنی به جز آن دو امام، از برخی راویان چون
ابوبصیر اسدی،
اخطل کاهلی و
شعیب عقرقوفی نیز روایت کرده است.
وی درگذشته از شاگردان خاص ابوبصیر اسدی، یحیی بن قاسم بود و از راویان درجه اول او شناخته می‌شد و به سبب اینکه ابوبصیر از بینایی محروم بود، به عنوان قائد و عصاکش وی نیز او را خدمت می‌نمود.
بطائنی شاگردان و راویانی را نیز تربیت کرده که از آن میان باید به افرادی همچون
محمد بن زیاد،
محمد بن ابی عمیر و
احمد بن حسن میثمی اشاره کرد.
بطائنی از سابقه درخشان و روشنی برخوردار است، اما سرانجامِ وی به توقف در امامت امام کاظم (علیه‌السّلام) منتهی شد و از سران
واقفیه گشت.
بر پایه روایاتی چند که
کشّی آنها را نقل کرده، بطائنی سرانجام خوبی نداشته و چه بسا مورد
لعن و نفرین واقع شده است. کشّی می‌نویسد: امام کاظم (علیه‌السّلام) بطائنی و اصحاب او را به درازگوشان تشبیه کرده است. نیز در روایتی آمده است که
امام رضا (علیه‌السّلام) پس از مرگ بطائنی به برخی از اصحاب فرمودند: بطائنی به دلیل آنکه واقفی بود، مورد
عذاب الهی قرار گرفت و قبرش پر از آتش گردید. برخی روایات نیز بر آن دلالت دارد که گویا بطائنی به سبب آنکه نماینده مالی امام کاظم (علیه‌السّلام) بوده و اموال فراوانی نزد وی و گروهی دیگر باقی مانده بود و قصد تحویل اموال به امام بعدی یعنی امام رضا (علیه‌السّلام) را نداشتند، دست به چنین توطئه‌ای زده و قائل به توقف امامت در امام کاظم (علیه‌السّلام) به‌عنوان آخرین امام شیعه شدند و
امامت امام رضا (علیه‌السّلام) را نپذیرفتند.
تاریخ و محل وفات بطائنی به درستی روشن نیست، ولی با توجه به آنچه بیان گردید به احتمال زیاد در اواخر
قرن دوم یا اوایل قرن سوم رخ داده است.
ابن شهرآشوب به نقل از
حسن بن علی وشاء، حدیثی روایت کرده که از آن برداشت می‌شود که وی در زمان امام رضا (علیه‌السّلام) (امامت
۱۸۳-
۲۰۳ق) در کوفه درگذشته و در همان‌جا به خاک سپرده شده است.
آثار بطائنی از این قرارند: الصلاة، الزکاة، التفسیر، کتابی جامع در ابواب فقه
و اصل.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۵۳۲-۵۳۳، برگرفته از مقاله «علی بطائنی».
