علاقات مجاز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علاقات
مجاز به مناسبت‌های
لازم برای
استعمال لفظ در معنای مجازی اطلاق می‌شود.
استعمال لفظ در غیر معنای اصلی باید مناسبتی داشته باشد که آن مناسبت را «علاقه» می‌گویند. به علاقه‌هایی که مصحح
استعمال لفظ در معنای مجازی می‌شود «علاقات مجاز» می‌گویند و از ارکان مجاز و از مباحث کلیدی
حقیقت و مجاز به شمار می‌آید. ابن سبکی شمار این گونه علاقات را در کتاب عروس الافراح به حدود چهل رسانده است.
مشهورترین علاقات
مجاز لغوی عبارتند از:
سببیت:
اطلاق اسم
سبب بر مسبب؛ مانند: (وهو الذی یرسل الریاح بشرا بین یدی رحمته).
مراد، ارسال ابرها است؛ ولی به جای آن، سبب آن یعنی «ریاح» را ذکر کرده است.
مسببیت: یعنی آوردن لفظ
مسبب و
اراده سبب؛ مانند: (وینزل لکم من السماء رزقا).
جزئیت: آوردن جزء یک چیز و
اراده کل آن؛ مانند: (فرجعناک الی امک کی تقر عینها).
اطلاق «عین» بر «جان و جسم» به علاقه جزئیت است.
۱.آوردن کل و
اراده جزء آن.
۲. در نظر گرفتن آن چه در گذشته بوده است.
۳. در نظر گرفتن آن چه خواهد شد.
محلیت: آوردن لفظ محل و
اراده آن چه در محل واقع می‌شود؛
حالیت: اطلاق لفظ حال و
اراده محل؛ مانند: (ففی رحمة الله هم فیها خالدون).
«رحمت» در اصل به معنای دلسوزی و مهربانی است که در این جا به مفهوم بهشت است.
مجاورت: اطلاق لفظ یک
شیء و
اراده آن چه در مجاورت آن قرار دارد.
آلیت: آوردن
اسم آلت و
اراده اثری که از آن ناشی می‌شود؛ مانند: (واجعل لی لسان صدق فی الآخرین).
ملزومیت: اطلاق اسم
ملزوم بر
لازم.
لازمیت: آوردن اسم
لازم و
اراده ملزوم.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «علاقات مجاز».
