عزالدین محمد بن عبدالسلام اموی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اُمَوی، عزالدین محمد بن عبدالسلام بن اسحاق بن احمد، لغوی و فقیه
مالکی
مصر در سده‌های ۸ و ۹ق.
او اهل محله از نواحی
مصر (بین
فسطاط و
اسکندریه
) بود که در
قاهره سکنی گزید و در همان شهر به فراگیری
علوم اسلامی پرداخت.
آخرین اطلاع از حیات اموی، مربوط به سال ۷۹۸ق است. اما برپایه دانسته‌ها از شیوخ اموی - که بیشتر در دهه آخر سده ۸ق و دهه نخست سده ۹ق وفات یافته‌اند - و همچنین زمان تولد شاگرد وی سنباطی (۷۸۷ق)، چنین می‌نماید که او چند گاهی پس از آن تاریخ نیز زیسته باشد.
اموی نزد
ابن عماد اقفهسی (د ۸۰۸ق) جامع الامهات
ابن حاجب را فرا گرفت، از برخی بزرگان آن زمان، همچون
سراج‌الدین بلقینی (د ۸۰۵ق)،
عبدالرحیم بن حسین عراقی (د ۸۰۶ق) و
شمس‌الدین غماری به دانش‌اندوزی پرداخت و مدتی نیز در ملازمت قاضی‌القضات شافعی مذهب‌ِ قاهره،
عزالدین ابن جماعه (د ۷۶۷ق) بود. اموی در ۷۹۸ق نزد مسند و محدث قاهره در زمان خویش، ابوالفرج
عبدالرحمان بن احمد غزی ، معروف به
ابن شحنه (د ۷۹۹ق) مختصرِ
ابن حاجب در فقه را خواند.
بدین‌ترتیب، اموی که نزد فقیهان طراز اول
مالکی و
شافعی زمان خود دانش اندوخته بود، بر مسند تدریس نشست و کسانی چون ابوالبقاء
محمد بن محمد سنباطی نزد وی علم اندوختند.
۱. التعریف برجال جامع الامهات، کتابی در شرح حال رجالی که نام آنها در جامع الامهات‌ِ ابن حاجب وارد شده است. مؤلف در تألیف این کتاب از آثار بسیاری همچون ترتیب المدارک
قاضی عیاض ،
تاریخ بغدادِ خطیب ،
تاریخ دمشق
ابن عساکر و برخی کتب ذهبی سود برده است. تألیف این اثر در ۷۹۵ق به پایان رسیده است و نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های مختلف جهان یافت می‌شود.
۲. تنبیه الطالب لفهم لغات ابن الحاجب، که تکمله‌ای است بر اثر پیشین در شرح‌ِ الفاظِ همان اثرِ ابن حاجب.
تألیف این اثر در
رمضان ۷۹۷ به انتها رسیده است و نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های قرویین فاس، دارالکتب مصر و غیر آن موجود است
(در این اثر به تألیف دیگری از مؤلف با عنوان غنیمة الراغب فی تصحیح ابن حاجب نیز اشاره شده است.
(۱) بابا تنبکتی، احمد، نیل الابتهاج، به‌کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
(۲) خدیویه، فهرست.
(۳) سخاوی، عبدالرحمان، الذیل علی رفع الاصر، به‌کوشش جوده هلال و محمد محمود صبح، قاهره، ۱۹۶۶م.
(۴) سخاوی، عبدالرحمان، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق.
(۵) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به‌کوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
(۶) عنان، محمد عبدالله، فهارس الخزانة الملکیة، رباط، ۱۴۰۰ق/ ۱۹۸۰م.
(۷) فاسی، محمد عابد، فهرس مخطوطات خزانة القرویین، تونس، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
(۸) وکیل، مختار، فهرست المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «عزالدین اموی»، ج۱۰، شماره۳۹۶۳.
