• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عرائس البیان فی حقایق القرآن (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


‌
تفسیر عرائس البیان فی حقایق القرآن اثر شیخ المشایخ روزبهان بقلی از اقطاب صوفیه و مشاهیر عرفاء حکیم متاله و دانشمند سده ششم و هفتم و سرسلسله روزبهانیان است.
عرائس البیان به شیوه عقاید صوفیان مبتنی بر تاویل‌های عرفانی و در آن، آراء و افکار بزرگان صوفیه و عرفای پیشین جمع‌آوری شده است. این کتاب تفسیری عرفانی و کوتاه و در عین‌حال، جامع و در حد خود کامل و فراگیر است


تفسیر عرائس البیان فی حقایق القرآن اثر شیخ المشایخ ابومحمد شیرازی، روزبهان بن ابی‌نصر بقلی (۵۲۲ - ۶۰۶ ق) فرزند ابونصر بقلی فسائی شیرازی معروف به شیخ شطاح و صاحب شطحیات از اقطاب صوفیه و مشاهیر عرفاء حکیم متاله است.
وی ایرانی تبار و اصلا از مردم دیلم و در فسا متولد گردیده است پس از تکمیل مقدمات خود نزد افاضل علمای شیراز مدت‌ها در کربلا و نجف و شام و حجاز و اسکندریه اقامت داشت. در این ایام بود که با شیخ الاشراق سهروردی هم مباحثه گردید. او سپس شیراز را مسکن دائمی خود قرار داد. و نیز پنجاه سال در مسجد جامع عتیق شیراز به وعظ و سخنرانی پرداخت.

تـفسیر مورد بحث در دو مجلد به زبان عربی قدیمی‌ترین تفسیر عرفانی برای قرآن کریم است به شیوه عقاید صوفیان مبتنی بر تاویل‌های عرفانی و در آن، آراء و افکار بزرگان صوفیه و عرفای پیشین جمع‌آوری شده است. تفسیری است عرفانی و کوتاه و در عین‌حال، جامع و در حد خود کامل و فراگیر؛ بـسـیاری از آیات را که در فضائل حضرت علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) و خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السّلام) است با مشرب عرفانی و تصوف خود تاویل و تفسیر نموده است. نسخه کهن از مخطوطات اهدائی سیدمحمد مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران به شماره ۹ ثبت دفتر کتابخانه دانشگاه تهران موجود است.
این تفسیر (از آغاز تا پایان) با ذوق عرفانی محض شکل گرفته و در دو مجلد دو دفعه در لکنهو چاپ سنگی گردیده و نیز مفسر آن را در یک جلد به نام نبذة النفائس فی انتخاب العرائس تلخیص نموده است.
[۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۳۵.    
[۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۲۴۲.    
[۳] انصاری، عبدالله بن محمد، الانوار فی کشف الاسرار، ج۱، ص۱۶۸.
[۴] شیرازی، فرصت الدوله، آثار العجم، ص۴۶۱.
[۵] قلیخان هدایت‌رضا، ریاض الـعـارفـیـن، ص ۱۱۸.
[۶] مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۲۴.    
[۷] جنید شیرازی، ابوالقاسم، شد الازار، ص۲۴۳.
[۸] شیرازی، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، ج۲، ص۶۴۰.
[۹] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۱۹۶.    
[۱۰] فسایی، حسن بن حسن، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۴۷.
[۱۱] هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحاء، ج۲، ص۶۸۰.
[۱۲] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۴، ص۱۷۵.    
[۱۳] مشار، خان بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۹۹.
[۱۴] درودی، موسی، نخستین مفسران پارسی نویس، ج۱، ص۲۷۸.


در مقدمه آن آمده است: از آنجا که کلام الهی را ازلی و از جهت ظاهر و باطن نامحدود یافتم دانستم که کسی را یاری رسیدن به کمال و غایت معانی آن نیست؛ زیرا در حرفی از حروف آن، دریایی از اسرار و انوار نهفته است؛ لذا بر آن شدم تا از این دریاهای بیکران، جرعه‌ای چند از حکمت‌های ازلی و افاضات ابدی بنوشم. سپس به نقل اقوال استادان خود پرداختم و از میان آن اقوال، لطیف‌ترین عبارات و ظریف‌ترین اشاراتی را که به برکت ایشان لطافت و ظرافت یافته بود برگزیدم و نام عرائس البیان فی حقائق القرآن را بر آن نهادم.

۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۳۵.    
۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۲۴۲.    
۳. ↑ انصاری، عبدالله بن محمد، الانوار فی کشف الاسرار، ج۱، ص۱۶۸.
۴. ↑ شیرازی، فرصت الدوله، آثار العجم، ص۴۶۱.
۵. ↑ قلیخان هدایت‌رضا، ریاض الـعـارفـیـن، ص ۱۱۸.
۶. ↑ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۲۴.    
۷. ↑ جنید شیرازی، ابوالقاسم، شد الازار، ص۲۴۳.
۸. ↑ شیرازی، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، ج۲، ص۶۴۰.
۹. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۱۹۶.    
۱۰. ↑ فسایی، حسن بن حسن، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۴۷.
۱۱. ↑ هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحاء، ج۲، ص۶۸۰.
۱۲. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۴، ص۱۷۵.    
۱۳. ↑ مشار، خان بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۲۹۹.
۱۴. ↑ درودی، موسی، نخستین مفسران پارسی نویس، ج۱، ص۲۷۸.


معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۴۲۶-۴۲۷.    
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن هفتم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۲۹.    


رده‌های این صفحه : تفاسیر عرفانی | تفسیرهای اهل‌سنت قرن 6 (قمری) | کتاب شناسی تفسیر | کتب تفسیری
جعبه ابزار