• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عُذْر (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عُذْر (به ضم عین و سکون ذال) از واژگان نهج البلاغه به معنای پوزش است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
اِعتِذار (به کسر الف و تاء) به معنای عذرآوردن.
اِعذار (به کسر الف) به معنای عذر آوردن و عذر اظهار کردن.
مَعْذِرَة (به فتح میم و کسر ذال) به معنای عذرخواهی با حجت.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره تقوی و ... از این واژه استفاده نموده است.



عُذْر به معنای پوزش آمده است.
در اقرب الموارد گوید: عذر حجتی است که با آن پوزش خواسته می‌شود.
اعذار: عذر آوردن و عذر اظهار کردن است. راغب گوید: عذر آن است که انسان می‌خواهد با آن گناه خویش را محو می‌کند.
اِعتِذار: عذرآوردن، معذّر کسی است که عذر می‌آورد ولی عذر ندارد، معتذر عکس آن است.
مَعْذِرَة به معنای عذرخواهی با حجت و جمع آن معاذیر است.


برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:

۲.۱ - أَعْذَرَ - خطبه ۸۲ (تقوی)

«اِعذار» عذر آوردن و عذر اظهار کردن، امام (صلوات‌الله‌علیه) در مورد تقوی فرموده است:
«أوصيكُمْ بِتَقْوَى اللهِ الَّذي أَعْذَرَ بِما أَنْذَرَ.»
«وصیت می‌کنم شما را به تقوای خدا که با انذار برای شما عذر آورده از عذاب یعنی عذاب خواهید شد.


۲.۲ - أَعْذَرَ - حکمت ۳۱۷ (عذر گناه)

در حکمت ۳۱۷ فرموده است:
«الْعُمْرُ الَّذي أَعْذَرَ اللهُ فيهِ إِلَى ابْنِ آدَمَ سِتّونَ سَنَةً.»
«عمری که خداوند، در آن، انسان را مورد عذر قرار داده شصت سال است بعد از آن در صورت گناه کردن عذرش پذیرفته نیست.»

۲.۳ - اعْذِروا - خطبه ۸۶ (موعظه)

امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در خطبه ۸۶ می‌فرمایند:
«وَ اعْذِروا مَنْ لا حُجَّةَ لَكُمْ عَلَيْهِ.»
«و از كسى كه دلیل بر ضدّ او نداريد عذرخواهى كنيد.»


۲.۴ - مُعَذِّر - خطبه ۱۱۵ (توصیف رسول خدا)

«مَعذِره» به معنای عذرخواهی با حجت جمع آن معاذیر است.
در خطبه ۲۲۳ و ۱۷۴ و غیره آمده است. در رابطه با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز فرموده است:
«وَ جاهَدَ في اللهِ أَعْداءَهُ غَيْرَ واهِن وَ لا مُعَذِّر
«و در راه خدا با دشمنانش بدون ضعف و عذر نبرد كرد.»
گفته شد: معذّر کسی است که عذر بی‌جا می‌آورد، در قرآن مجید آمده:
(وَ جاءَ الْمُعَذِّرونَ مِنَ الْاَعْرابِ لِیُؤْذَنَ لَهُم)
«و معذوران از اعراب، نزد تو آمدند كه به آن‌ها اجازه عدم شركت در جهاد داده شود.»
منظور کسانی است که عذر نداشته و عذر بی‌جا می‌آوردند.

موارد متعددی از این ماده در «نهج البلاغه» آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۷۰۸.    
۲. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۳، ص۳۹۷.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۳، ص۵۰۱.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۵۵.    
۵. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۳، ص۳۹۸.    
۶. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۱۵۷، خطبه ۸۲.    
۷. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۱۴۰، خطبه ۸۱.    
۸. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۱۲، خطبه ۸۳.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۵۷.    
۱۰. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۵۴۲.    
۱۱. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۵۴۹.    
۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۳، ص۴۱۸.    
۱۳. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۹.    
۱۴. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۲۶۸.    
۱۵. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۵۵، حکمت ۳۱۷.    
۱۶. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۳، ص۲۳۱، حکمت ۳۲۶.    
۱۷. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۳۲، حکمت ۳۲۶.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۱۹.    
۱۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۸۶.    
۲۰. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۸۵.    
۲۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۴، ص۶۳۳.    
۲۲. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۴۱۴.    
۲۳. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۹، ص۲۳۸.    
۲۴. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۱۷۳، خطبه ۸۶.    
۲۵. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۱۵۳، خطبه ۸۵.    
۲۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۲۰، خطبه ۸۷.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۷۱.    
۲۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۶۳۱.    
۲۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۶۳۷.    
۳۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۳، ص۵۸۴.    
۳۱. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۲۱۴.    
۳۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۳۸۰.    
۳۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۲۶۸، خطبه ۱۱۵.    
۳۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۲۲۸، خطبه ۱۱۴.    
۳۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۷۳، خطبه ۱۱۶.    
۳۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۵۷.    
۳۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۸۸.    
۳۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۸۸.    
۳۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۵، ص۱۴۹.    
۴۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۸، ص۹۳.    
۴۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۷، ص۲۷۶.    
۴۲. توبه/سوره۹، آیه۹۰.    
۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۰۰.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عذر»، ج۲، ص۷۰۸.    






جعبه ابزار