عدالت در دولت نبوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
سیره پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) عدالت در جنبههای فردی و اجتماعی وجود دارد و خود ایشان اجرا کننده
عدل و
قسط بود تا آنجا که
امام علی (علیهالسّلام) در وصف ایشان میفرماید: «سیرتش میانهروی است، آیینش راهنماینده، کلامش جدا کننده
حق از
باطل و داوریاش قرین عدالت بود.»
عدالت در سیره نبوی جایگاه مشخص و بسیار والایی دارد. پیامبر اعظم (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به منظور برقراری عدالت در همه زمینهها، نهایت سعی و کوشش خود را مبذول داشت. از دید آن حضرت بین
سیاه و
سفید فرقی وجود ندارد و جز
علم و
تقوا کسی بر دیگری
فضیلت و برتری ندارد.
در سیره پیامبر اعظم (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) عدالت در جنبههای فردی و اجتماعی وجود دارد و خود ایشان اجرا کننده
عدل و
قسط بود تا آنجا که حضرت امیرالمومنین علی (علیهالسّلام) در وصف ایشان میفرماید: «سیرتش (سیرت پیامبر(صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) ) میانهروی است، آیینش راهنماینده، کلامش جدا کننده
حق از
باطل و داوریاش قرین عدالت بود.»
از کلام گوهربار ایشان است: «برابری انسانها با یکدیگر مثل دندانههای شانه است یا همچون پیمانههای برابرند.»
«عادلترین مردم کسی خواهد بود که برای مردم همان را بپسندد و بدان رضایت دهد که برای
نفس خود نمیپسندد و بر آنان آنچه را برای خود روا نمیدارد، روا ندارد.»
تحقق عدالت و برابری یکی از اهداف
رسالت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) بود.
قرآن کریم در اینباره میفرماید: «براستی که پیامبرانمان را همراه با پدیدههای روشنگر فرستادیم و همراه آنان کتاب آسمانی و میزان فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند.»
پیامبر اکرم (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) عدل را میزان
خداوند در
زمین میداند.
و میفرماید: «اگر میخواهید شما را از
امارت و رهبری با خبر سازم اولش
ملامت است و دومش
ندامت و سومش
عذاب روز
قیامت؛ مگر آن کس که عدالت ورزد.»
این سخن از پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) نشان دهنده ارزش اجرای عدالت و سختی این کار است. هجرت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) از
مکه به
مدینه تاثیر مهمی بر تشکیل
دولت داشت و این مسئله در تحقق عدالت و
امنیت مؤثر بود و نقش بهسزائی در این زمینه داشت و این امر از آن رو با اهمیت است که پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) با شعار
توحید و یگانگی و برابری انسانها با یکدیگر و اسکان در مدینه و تمرکز در آن راه را برای ایجاد دولت و تحقق امنیت و عدالت هموار نمود.
پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در جهت اجرای بهتر عدالت در جامعه و رفع خصومات، ساختاری برای
قضاوت و دادرسی پدید آورد و خود نخستین
قاضی حکومت اسلامی بود.او که خود در نگاه کردن به اطرافیانش نیز عدالت میورزند،
نماد کاملی از قضاوت صحیح و عادلانه در جامعه بود.برای نمونه در
فتح مکه زنی از اشراف قبیله بنی مخزوم مرتکب
سرقت شد و از نظر قضایی جرمش آشکار شد، خویشاوندان آن زن که اجرای
حد را برای شرافت قبیلهای خود زیانبار میدیدند،
اسامه بن زید که نزد پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) ارج و قربی داشت را وادار به
شفاعت نمودند؛ اما همین که اسامه زبان به شفاعت گشود، آن حضرت خشمگین شد و فرمود: «مگر میتوان حدود و
قانون را اجرا نکرد.» و فوراً دستور
مجازات را صادر کرد و نیز فرمود: «اقوام و
ملل پیشین دچار سقوط شدند؛ زیرا در اجرای قانون
تبعیض روا میداشتند.
قسم به خدایی که جانم در دست اوست در اجرای قانون درباره هیچ کس کوتاهی و سستی نمیکنم؛ اگرچه
مجرم از نزدیکان من باشد.»
قرآن کریم بر اجرای عدالت و داوری به حق اصرار ورزیده و میفرماید: «هرگاه میان مردم حکم کردید، باید به عدالت
حکم کند.»
حتی گفتار شما نیز بر اساس عدالت باشد، «و هنگامی که سخن میگویید عدالت را رعایت نمایید.»
پیامبر اعظم (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) همواره رعایت اصول انسانی در
جنگ و عدالت در قبال دشمن را تاکید میکند. ایشان وقتی لشگر اسلام را
بسیج میکرد، تمام افراد لشگر را احضار نموده و به ایشان میفرمود: «بروید به نام خدای تعالی و استقامت بجوئید به خدای و در راه
خدا و بر
ملت پیغمبر خدا جهاد کنید،
مکر نکنید، از غنائم سرقت نکنید و
کفار را بعد از
قتل مثله نکنید و پیران و اطفال و زنان را نکشید و
حیوانات اهلی را نکشید...هرگز
آب مشرکان را زهر آلود نکنید، شبیخون بر دشمن نزنید.»
پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) خود مظهر کامل عدالت بود. هنگامی که پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) نزد قبیله یهودی بنینضیر رفت تا در پرداخت
دیه مقتول از طایفه بنیعامر که به دست یکی از
مسلمانان به نام عمرو بن امیه کشته شده بود، از آنها یاری و کمک بگیرد، آنان در نهان
توطئه کردند که
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) را به قتل برسانند، خداوند آن حضرت را آگاه کرد. پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به مسلمانان دستور آماده باش برای جنگ داد و این آیه درباره
یهودیان توطئهگر و پیمانشکن نازل شد.«هرگز دشمنی با قومی شما را به بیعدالتی وادار نکند، به عدالت رفتار کنید که به تقوا نزدیکتر است».
پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به مسلمانان تذکر داد که مبادا به سبب دشمنی با
یهود با بیعدالتی رفتار کنید، این در حالی بود که بنینضیر با پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)
پیمان بسته بودند که هرگز به
ضرر رسولخدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و یاران او قدمی برندارند و به وسیله
زبان و
دست ضرری به او نرسانند،...هرگاه برخلاف متن پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) رفتار کنند، دست پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در ریختن
خون و ضبط اموال و اسیر کردن زنان و فرزندان آنها بازخواهد بود.
پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) خود را نیز از اجرای عدالت مستثنی نمیکرد و فوق قانون بر نمیشمرد. آن حضرت روزی به
مسجد رفت و در خطابهای فرمود: «خدا
سوگند یاد کرده است در روز جزا از
ظلم هیچ ظالمی نمیگذرد. اگر به کسی از شما ستمی از من رفته من حاضرم به
قصاص تن بدهم. شخصی به نام سوادة بن قیس به پا خاست و گفت: یا
رسول
الله روزی که از
طائف برمیگشتی و
عصا را در دست خود حرکت میدادی به
شکم من خورد و مرا رنجاند. حضرت فرمود: اگرچه این کار را عمداً نکردم؛ اما به حکم قصاص تسلیم میشوم و فرمان داد، همان عصا را بیاورند و به دست سوادة داد. سواده گفت: نه من شما را میبخشم، فرمود: خدا نیز تو را ببخشد.
پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)
خالد بن ولید را برای
تبلیغ و شکستن
بت عزی به سرزمین قبیله جزیمه بن عامر رهسپار کرد.
و به او دستور داد که خونی نریزد و از در جنگ وارد نشود؛ اما وی به دستور پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) عمل نکرد و عدهای از بنیجذیمه را به قتل رساند، وقتی پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) خبر را شنید، بیدرنگ به علی (علیهالسّلام) ماموریت داد که به میان قبیله مزبور برود و
خسارت جنگ و خونبهای افراد را به طور دقیق بپردازد. علی (علیهالسّلام) نیز به طرز عادلانهای فرمان را اجرا کرد، پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) روش عادلانه علی (علیهالسّلام) را تحسین کرده و رو به
قبله ایستاد و به حالت
استغاثه گفت: خدایا تو آگاهی که من از جنایت خالد بیزارم و من هرگز به او دستور جنگ نداده بودم.
مهمترین چیزی که پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در نظر داشت این بود که اموال به گونهای تقسیم شود که اختلاف طبقاتی، افراد در اموال و دارایی از بین برود یا به حداقل ممکن برسد و هم چنین
رسولخدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در دادن حقی که به مردمان تعلق میگرفت، هیچ تبعیضی روا نمیداشت و میان فرزندان
اسماعیل (اعراب) و فرزندان
اسحاق (غیر اعراب) تفاوتی نمیگذاشت، سفید را بر سیاه، توانگر را بر ناتوان برتری نمیداد، چنانکه در تقسیم
غنایم بدر عمل کرد.
پیامبر اکرم (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در هر شرایطی بر قسط و عدالت پایداری میورزید و هیچ مرزی از مرزهای آن را نمیدرید از ابوسعید خدری نقل شده است که در یکی از روزها که پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) مشغول تقسیم مالی میان ما بود، ذوالخیصره که مردی از بنیتمیم بود گفت: ای
رسول خدا به عدالت تقسیم کن، حضرت فرمود: وای بر تو اگر من عدالت نداشته باشم چه کسی به عدالت رفتار میکند؛ اگر من عادل نباشم تو زیان بردهای.
اسلام عدالت را در همه شئون زندگی ضروری میداند، حتی در رفتار
والدین با فرزندان نیز رعایت عدالت را ضروری میداند. باری مثال، روزی مردی از بین دو فرزند خود، یکی را بوسید
رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) او را دید و به او فرمود: چرا بین دو فرزندت عدالت را رعایت نکردی و هر دو را نبوسیدی؟
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عدالت در دولت نبوی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۱۰.