عجایب الهند (ترجمه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«عجایب هند»، کتابی است به
زبان فارسی که از روی متن عربی آن با عنوان «
عجائب الهند بره و بحره و جزائره»، به فارسی برگردانده شده و به موضوع
سفرنامه دریایی یکی از ناخدایان قدیم ایرانی اختصاص یافته است.
تاریخ نگارش کتاب را حدود سال ۳۴۲ ق. و داستان‌هایی را که نویسنده از ناخدایان،
دریانوردان و بازرگانان دیگر آورده، وابسته به سال‌های ۲۸۸- ۳۴۲ ق. دانسته‌اند.
کتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم مترجم است و مطالب آن در دو قسمت اصلی بیان گردیده است: قسمت اول؛ مشتمل بر ۷۷ داستان و قسمت دوم؛ مشتمل بر ۵۹
داستان و
حکایت شگفت است. بنابراین کل کتاب حاوی یکصد و سی و شش داستان کوتاه و بلند است.
ابن شهریار، آن چه در سفرهای دریایی خود درباره پدیده‌ها و موجودات شگفت انگیز دیده، و نیز داستان‌هایی را که از دیگر ناخدایان،
دریانوردان و بازرگانان مورد اعتمادش شنیده بود، در این کتاب گرد آورده است. برخی از محققان به دلایلی معتقدند که
بزرگ بن شهریار این داستان‌ها را از
دریانوردان و بازرگانان شنیده، و در کتاب خود گردآورده است. این
دریانوردان و بازرگانان به ویژه از مردم سیراف، بندر طاهری کنونی، و برخی نیز از مردم بصره و عمان بوده‌اند.
نام گذاری کتاب را می‌توان برخاسته از باور نویسنده درباره عجایب هند دانست، که در آغاز کتابش تصریح کرده و آورده است که
خداوند همه شگفتی‌های
جهان را به ده بخش تقسیم کرده، و نه بخش آن را به مشرق
گیتی بخشیده، و از میان آنها نیز یک بخش را ویژه
چین و هند قرار داده است.
برخی بدون سند متقن معتقدند؛ کتاب
عجائب الهند در اصل به
زبان فارسی بوده که از میان رفته است و دانسته نیست که در چه زمانی به
عربی برگردانیده شده است.
بزرگ، افزون بر بیان رویدادها و شگفتی‌های دریاها و کرانه‌های سرزمین‌هایی؛ چون افریقای شرقی، شبه جزیره عربی، جزایر دریای هند و چین، جاوه، زنگبار و جزیره‌هایی که امروزه ژاپن نامیده می‌شوند، سال‌های وقوع برخی از رویدادها را نیز ذکر می‌کند. برخی با توجه به سنوات مذکور در کتاب، معتقدند که ناخدا بزرگ، اگر چه نخستین نویسنده عجائب الهند است، ولی پس از او یک یا چند شخص دیگر داستان‌هایی نو از دریانوردی بدان افزوده‌اند.
در این مجموعه با یک
قصه منظم سروکار نداریم، بلکه تعدادی داستان‌های پراکنده است که درازی و کوتاهی آنها متفاوت است. یک جا وصف کوتاه
ماهی یا
گیاه یا اعجوبه‌ای است و جای دیگر گزارش یک حادثه خشکی یا دریایی است. برخی داستان‌های این کتاب گر چه با گزافه گویی همراه است؛ ولی جزئیات واقعی آنها بر پایه درستی قرار دارد. توصیف مؤلف از پدیده‌ها و رویدادهای شگفت انگیز گاه شکل داستانی ماجراجویانه و گاهی شکل نمایشی اخلاقی به خود می‌گیرد که با مهارت هنری فراوان عرضه شده است. با نگرشی اجمالی می‌توان دریافت که این داستان‌ها آفریده سخن پردازی هنرمندند که به سبکی زنده و روان ارائه شده‌اند. از این رو، می‌توان کتاب بزرگ بن شهریار را یک اثر برجسته ادبی نیز به شمار آورد که ارزش آن از بهترین قسمت‌های «سندباد» کمتر نیست و گاه برتر از آن است. اگر چه نگارش داستان‌های دریایی همواره و در طی سده‌های دراز در
ادبیات عرب عهد اسلامی سابقه داشته، ولی هرگز اثر برجسته‌ای؛ همانند این کتاب پدید نیامده است. افزون بر این‌ها، بزرگ بن شهریار علاوه بر آگاه ساختن خوانندگان کتابش از زندگانی دریایی روزگار خود، از اوضاع و احوال سرزمین‌های خاوری اطلاعات فراوانی به دست داده، و برای نخستین بار در دنیای اسلام، از موجودات ناشناخته متعلق به هند و
خاور دور و اسطوره‌های وابسته به آن سخن رانده است.
برخی از دانشمندان اهمیت کتاب بزرگ بن شهریار را بسیار فراتر از یک اثر جغرافیایی دانسته‌اند. در واقع نیز این کتاب، تاثیری آشکار در پیشرفت
دانش جغرافیا داشته است و از سوی دیگر نمایانگر کوشش‌هایی است که
دریانوردان ایرانی در گشت و گذار دریایی خود از سیراف تا هند، سیلان سراندیب، جاوه، زنگبار، جزیره‌های دریایی هند و چین نشان داده‌اند.
کتاب عجائب الهند نخستین بار در ۱۸۸۳- ۱۸۸۶ م. توسط دانشمند فرانسوی وان درلیت، به دستیاری گروهی از خاورشناسان، تصحیح و به وسیله مارسل دویک به فرانسه ترجمه شد و همراه متن عربی در لیدن به چاپ رسید. این کتاب را محمد ملک زاده در ۱۳۴۸ ش. به
فارسی برگردانید. ترجمه انگلیسی آن نیز از روی ترجمه فرانسوی دویک، به قلم پیترکوینل در ۱۹۲۸ م. در لندن منتشر شده است.
نسخه حاضر در برنامه برگردان فارسی کتاب از روی متن عربی آن است که توسط آقای محمد ملک زاده انجام گرفته و به همراه پاورقی‌های وی و فهرست اماکن و نیز فهرست اعلام، منتشر شده است.
==منبع=
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
