• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالوهاب خلاف

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


خَلّاف، عبدالوهاب، خَلّاف، عبدالوهاب، فقیه حنفی و حقوق‌دان نوگرای مصری در قرن چهاردهم بود.


وی در ۱۳۰۵ (۱۲۶۷ش) / ۱۸۸۸ در کفرالزیات در غرب مصر متولد شد.
پس از فراگیری قرآن و تحصیلات مقدماتی در زادگاهش، در ۱۳۱۸/ ۱۹۰۰ به قاهره رفت و در الازهر به تحصیل پرداخت و از استادانی چون عبدالهادی مخلوف ، عبداللّه دراز ، عبدالرحمان سویسی و شیخ‌ محمد عبده بهره برد.
پس از تأسیس «مدرسة القضاء الشرعی» (که در ۱۳۲۵/ ۱۹۰۷ برای تربیت قاضی بنیان نهاده شد)، در آن‌جا ادامه تحصیل داد و از کسانی چون محمد خضری ، حسن منصور و احمد نصر علوم گوناگون را فراگرفت.
خلّاف پس از فراغت از تحصیل در ۱۳۳۳/۱۹۱۵، در همان مدرسه تدریس اصول فقه را آغاز کرد.
در ۱۳۳۷/۱۹۱۹، وی به‌سبب مشارکت فعال در جنبش مردمیِ مصر از ادامه تدریس و آموزش قضات در این مدرسه کناره گرفت.
[۱] عادل نُوَیهِض، معجم‌المفسرین من صدر الاسلام حتی العصر الحاضر، ج۱، ص۳۳۸، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲] محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۳، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
[۳] موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، ج۱۴، قسم ۱، ص۴۰۳، قم: مؤسسة الامام الصادق، ۱۴۱۸ـ۱۴۲۴.


۱.۱ - مناصب

 خلّاف در ۱۳۳۸/۱۹۲۰ به منصب قضاوت در محاکم شرعی برگزیده شد.
در ۱۳۰۳ش/ ۱۹۲۴ به مدیریت بخش مساجد در وزارت اوقاف رسید و تا ۱۳۱۰ش/ ۱۹۳۱ که بازرس محاکم شرعی شد، این منصب را برعهده داشت؛ در ۱۳۱۳ش/ ۱۹۳۴ به سمت استادی دانشکده حقوق دانشگاه قاهره رسید و تا ابتدای سال تحصیلیِ ۱۳۳۴ـ۱۳۳۵ش/ ۱۹۵۵ـ۱۹۵۶، که براثر شدت بیماری از ادامه فعالیت بازماند، در آن‌جا به تدریس شریعت اسلامی اشتغال داشت.
[۴] عادل نُوَیهِض، معجم‌المفسرین من صدر الاسلام حتی العصر الحاضر، ج۱، ص۳۳۸، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۵] محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۳، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
[۶] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۸۴، بیروت ۱۹۹۹.

خلّاف به منظور آگاهی از منابعِ خطی و ارائه سخنرانیهای علمی به برخی از کشورهای عربی سفر کرد.
در ۱۳۲۵ش/ ۱۹۴۶ از جانب پادشاه مصر به عضویت «مجمع اللّغة العربیة» (تأسیس ۱۳۱۱ش/ ۱۹۳۲) درآمد و در تنظیم و تدوین معجم ‌الفاظ القرآن الکریم با عالمانی چون محمود شلتوت و مستشرق مصری‌الاصل، همیلتون گیب ، مشارکت داشت.
مدتی هم در «دارالحکمه» به القای مباحث تفسیری پرداخت. از دیگر فعالیتهای او، سخنرانیهای متعدد در رادیو مصر درباره موضوعات علمی، دینی و اجتماعی از قصه‌های قرآن بود.
خلّاف را از مؤسسان دارالتقریب بین‌المذاهب الاسلامیه (تأسیس ۱۳۲۶ش/ ۱۹۴۷) هم دانسته‌اند.
وی در ۱۳۳۵ش/ ۱۹۵۶ در قاهره درگذشت
[۷] عادل نُوَیهِض، معجم‌المفسرین من صدر الاسلام حتی العصر الحاضر، ج۱، ص۳۳۸، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۸] محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۳، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
[۹] معجم ‌الفاظ القرآن الکریم، تهران: ناصرخسرو، ج۱، مقدمه، ص، ۱۳۶۳.


۱.۲ - آثار

 از خلّاف آثار متعدد فقهی، اصولی، حقوقی و تفسیری برجای مانده است. شماری از آن‌ها حاصل درسهای اوست و شماری دیگر به انگیزه رفع نیاز علمی و خلأ قانونی در برخی زمینه‌ها تألیف شده است.
از مهم‌ترین آثار او علم اصول الفقه است که چون از نخستین آثار تألیفی و تحلیلی درباره اصول فقه پس از فترتی طولانی در فقه اهل سنّت بوده،
[۱۰] جعفر سبحانی، مصادرالفقه الاسلامی و منابعه، ج۱، ص۴۶۶، بیروت ۱۴۱۹.
با اقبال بسیار روبه‌برو شده است.
هرچند در این اثر توجه خلّاف به فقه حنفی ، به‌ویژه در ذکر مصادیق و مثالهای فقهی، از دیگر مذاهب اهل سنّت بیش‌تر است، در بیش‌تر مباحث وی به نقل دیدگاههای سایر مذاهب هم پرداخته و گاه آن‌ها را بر دیدگاه حنفی ترجیح داده است.
دیدگاه اصولیِ کسانی چون ابن‌ادریس شافعی ، ابواسحاق شاطبی (فقیه و اصولی مالکی ) و ابن‌قیم جوزیه در این کتاب، مکرر ذکر شده است.
[۱۱] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۶ـ۱۷، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۱۲] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۵۶، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۱۳] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۹۳، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۱۴] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۹۹، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۱۵] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۰۷، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۱۶] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۱۷، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۱۷] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۴۱ـ۲۴۲، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.

در پاره‌ای موارد، آرای مکاتب کلامی مانند اشاعره ، معتزله و ماتریدیه
[۱۸] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۰۹ـ۱۱۱، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
و دیدگاههای مذهب شیعه
[۱۹] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۵۲، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۲۰] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۵۹، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
مطرح گردیده است.
خلّاف در مباحث بسیاری برای یک اصل یا قاعده اصولی مصادیق و مثالهایی از حقوق موضوعه ــبه‌ویژه قوانین کشور خودــ مطرح کرده است.
[۲۱] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۷۰ـ۱۷۱، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۲۲] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۷۳ـ۱۷۴، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۲۳] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۷۷ـ ۱۷۸، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۲۴] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۸۷ـ۱۸۸، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۲۵] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۰۵، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۲۶] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۵۹، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
[۲۷] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۶۶ـ۲۶۷، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.

چاپ اول این کتاب در ۱۳۲۱ش/ ۱۹۴۲ در قاهره صورت گرفت و پس از آن بارها چاپ شد.
به ضمیمه کتاب مزبور، اثر دیگر خلّاف با عنوان خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، که به ادوار گوناگون فقه اهل سنّت ، به‌ویژه مذاهب اربعه پرداخته، چاپ شده است.
[۲۸] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۷۹، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.


۱.۳ - دیگر کتب مهم

 دیگر کتاب مهم خلّاف، السیاسة الشرعیة، او، نظام‌ الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة است که به گفته خود او،
[۲۹] عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، ج۱، ص۵، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
حاصل درسهای او در مدرسة القضاء الشرعی با عنوان «سیاست شرعیه» است.
مرادِ خلّاف از این اصطلاح، تدبیر شئون عامِ دولت اسلامی (اعم از حقوق اساسی، امور مالی، قانون‌گذاری، قضایی و اجرایی در زمینه سیاست داخلی و خارجی) بر پایه مصالح عام و نفی ضرر در چهارچوب اصول کلی شریعت است.
[۳۰] عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، ج۱، ص۱۷، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.

وی در این کتاب و آثار دیگر خود بر مفتوح بودنِ باب اجتهاد ، به‌ویژه در ابواب معاملات و سیاسات، پای‌فشرده و بر این نکته تأکید کرده که تفاصیل جزئیات احکام و وظیفه شرعی در مسائل مستحدث ، با اجتهاد عالمان دانا بر پایه اصول و ضوابط کلیِ شریعت ( اصول فقه ) و متناسب با مقتضیات زمان قابل دستیابی است.
خلّاف، مقالاتی هم در این باره و نیز درباره جواز تقلید از مذاهب گوناگون («لِلْمسلمِ اَنْ یقلّدَ عدّةَ ائمّه») نگاشته است.
[۳۱] عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
[۳۲] عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
[۳۳] عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، ص۲۹۰، استانبول ۱۹۸۴.
[۳۴] محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۹ـ۲۲۱، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.

باب‌ بندی السیاسة الشرعیة و نیز محتوای مباحث آن در پاره‌ای فصول،
[۳۵] عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، ج۱، ص۸۵ـ۸۹، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
به روشنی توجه و اهتمام خلّاف را به قوانین جدید از جمله قوانین بین‌المللی در عصر حاضر نشان می‌دهد.
همچنین این کتاب نشان‌دهنده رونق مباحثِ فقه سیاسی و دیدگاه شریعت درباره سیاست در جامعه مصرِ آن روز و جهان عرب است که موضوع بحث و گفتگوی اندیشمندانی چون رشیدرضا ، احمد امین و علی عبدالرازق بود.
[۳۶] حمید عنایت، سیری در اندیشه سیاسی غرب: از حمله ناپلئون به مصر تاجنگ جهانی دوم، ج۱، ص۱۴۷ـ۱۵۱، تهران ۱۳۵۶ش.
[۳۷] حمید عنایت، سیری در اندیشه سیاسی غرب: از حمله ناپلئون به مصر تاجنگ جهانی دوم، ج۱، ص۱۵۶ـ۱۶۰، تهران ۱۳۵۶ش.


۱.۴ - دیگر آثار مهم

دیگر آثار مهم خلّاف عبارت‌اند از: احکام الاحوال الشخصیة؛ احکام الوقف و احکام المواریث که هر دو شرحی است بر قانون «الوقف و المواریث» (مصوب ۱۹۴۶ مجلس‌الوزراء مصر)، احکام‌الوقف به نوشته او
[۳۸] عبدالوهاب خلّاف، احکام الوقف علی ماعلیه العمل الآن بالمحاکم المصریةمن مذهب‌الحنفیة و قانون الوقف الجدید، ج۱، ص۴ـ۵، قاهره ۱۳۷۰/۱۹۵۱.
ناظر به احکام و مقررات اجراییِ وقف بر پایه فقه حنفی است؛ نورٌ مِن الاسلام و نورٌ علی نور، هر دو در تفسیر قرآن ؛ و مقالات متعدد در مجله‌های القضاءالشرعی، الاحکام و لواءالاسلام.
[۳۹] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۸۴، بیروت ۱۹۹۹.
[۴۰] عادل نُوَیهِض، معجم‌المفسرین من صدر الاسلام حتی العصر الحاضر، ج۱، ص۳۳۸، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۴۱] عمر رضا کحّاله، معجم‌المؤلفین، ج۶، ص۲۲۱، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
[۴۲] محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۳، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
[۴۳] محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۹ـ۲۲۴، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.

مهم‌ترین ویژگیهای آثار مکتوب خلّاف را می‌توان روانی و رسایی عبارت همراه با نوآوری و دقت و استحکام علمی دانست.
[۴۴] محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۴ـ۲۱۵، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.


(۱) محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
(۲) عبدالوهاب خلّاف، احکام الوقف علی ماعلیه العمل الآن بالمحاکم المصریةمن مذهب‌الحنفیة و قانون الوقف الجدید، قاهره ۱۳۷۰/۱۹۵۱.
(۳) عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
(۴) عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
(۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
(۶) جعفر سبحانی، مصادرالفقه الاسلامی و منابعه، بیروت ۱۴۱۹.
(۷) حمید عنایت، سیری در اندیشه سیاسی غرب: از حمله ناپلئون به مصر تاجنگ جهانی دوم، تهران ۱۳۵۶ش.
(۸) عمر رضا کحّاله، معجم‌المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
(۹) معجم ‌الفاظ القرآن الکریم، تهران: ناصرخسرو، ۱۳۶۳.
(۱۰) موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسة الامام الصادق، ۱۴۱۸ـ۱۴۲۴.
(۱۱) عادل نُوَیهِض، معجم‌المفسرین من صدر الاسلام حتی العصر الحاضر، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.

۱. ↑ عادل نُوَیهِض، معجم‌المفسرین من صدر الاسلام حتی العصر الحاضر، ج۱، ص۳۳۸، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
۲. ↑ محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۳، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
۳. ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، ج۱۴، قسم ۱، ص۴۰۳، قم: مؤسسة الامام الصادق، ۱۴۱۸ـ۱۴۲۴.
۴. ↑ عادل نُوَیهِض، معجم‌المفسرین من صدر الاسلام حتی العصر الحاضر، ج۱، ص۳۳۸، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
۵. ↑ محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۳، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
۶. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۸۴، بیروت ۱۹۹۹.
۷. ↑ عادل نُوَیهِض، معجم‌المفسرین من صدر الاسلام حتی العصر الحاضر، ج۱، ص۳۳۸، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
۸. ↑ محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۳، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
۹. ↑ معجم ‌الفاظ القرآن الکریم، تهران: ناصرخسرو، ج۱، مقدمه، ص، ۱۳۶۳.
۱۰. ↑ جعفر سبحانی، مصادرالفقه الاسلامی و منابعه، ج۱، ص۴۶۶، بیروت ۱۴۱۹.
۱۱. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۶ـ۱۷، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۱۲. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۵۶، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۱۳. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۹۳، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۱۴. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۹۹، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۱۵. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۰۷، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۱۶. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۱۷، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۱۷. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۴۱ـ۲۴۲، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۱۸. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۰۹ـ۱۱۱، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۱۹. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۵۲، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۲۰. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۵۹، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۲۱. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۷۰ـ۱۷۱، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۲۲. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۷۳ـ۱۷۴، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۲۳. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۷۷ـ ۱۷۸، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۲۴. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۱۸۷ـ۱۸۸، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۲۵. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۰۵، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۲۶. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۵۹، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۲۷. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۶۶ـ۲۶۷، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۲۸. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، ج۱، ص۲۷۹، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، استانبول ۱۹۸۴.
۲۹. ↑ عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، ج۱، ص۵، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۳۰. ↑ عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، ج۱، ص۱۷، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۳۱. ↑ عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۳۲. ↑ عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۳۳. ↑ عبد الوهاب خلّاف، علم اصول الفقه، خلاصة تاریخ التشریع الاسلامی، ص۲۹۰، استانبول ۱۹۸۴.
۳۴. ↑ محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۹ـ۲۲۱، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
۳۵. ↑ عبد الوهاب خلّاف، السیاسة الشرعیة، ج۱، ص۸۵ـ۸۹، او، نظام‌الدولة الاسلامیة فی الشئون الدستوریة و الخارجیة و المالیة، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۳۶. ↑ حمید عنایت، سیری در اندیشه سیاسی غرب: از حمله ناپلئون به مصر تاجنگ جهانی دوم، ج۱، ص۱۴۷ـ۱۵۱، تهران ۱۳۵۶ش.
۳۷. ↑ حمید عنایت، سیری در اندیشه سیاسی غرب: از حمله ناپلئون به مصر تاجنگ جهانی دوم، ج۱، ص۱۵۶ـ۱۶۰، تهران ۱۳۵۶ش.
۳۸. ↑ عبدالوهاب خلّاف، احکام الوقف علی ماعلیه العمل الآن بالمحاکم المصریةمن مذهب‌الحنفیة و قانون الوقف الجدید، ج۱، ص۴ـ۵، قاهره ۱۳۷۰/۱۹۵۱.
۳۹. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۸۴، بیروت ۱۹۹۹.
۴۰. ↑ عادل نُوَیهِض، معجم‌المفسرین من صدر الاسلام حتی العصر الحاضر، ج۱، ص۳۳۸، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
۴۱. ↑ عمر رضا کحّاله، معجم‌المؤلفین، ج۶، ص۲۲۱، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
۴۲. ↑ محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۳، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
۴۳. ↑ محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۹ـ۲۲۴، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.
۴۴. ↑ محمد رجب بیومی، النهضة الاسلامیة فی سیر اعلامها المعاصرین، ج۵، ص۲۱۴ـ۲۱۵، دمشق ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۹.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «خلال».    




جعبه ابزار