عبدالواحد حمیدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حُمَیدی، عبدالواحد بن احمد،
فقیه مالکی و
قاضی مغربی
قرن دهم و یازدهم بود.
کنیه‌اش را ابومحمد و ابومالک ضبط کرده‌اند.
وی در ۹۰۳ در شهر فاس
مراکش به دنیا آمد.
به‌نوشته ابن‌قاضی مکناسی (متوفی ۱۰۲۵) در دُرّة‌الحِجال،
حمیدی در ۹۳۰ به‌دنیا آمده است. برخی شرح‌حال‌نگاران
نیز این
تاریخ را تأیید کرده‌اند.
عبدالکبیر بن هاشم کتّانی
شرح حال او را ذیل «بیت حُمیدی» آورده و مراکشی
او را منسوب به خاندان بنی‌حُمَید صنهاجه دانسته است.
درباره زندگی حمیدی اطلاع چندانی در دست نیست. گفته‌اند در زادگاهش مقدّمات علوم دینی را فراگرفت، اما پس از مدتی تحصیل را رها کرد و به
تجارت پرداخت، سپس دوباره به آموختن روی آورد و در
فقه و
ادبیات و
سیاست تبحر یافت و به امام کبیر ملقب شد.
حمیدی با بزرگان عصر خود مراوده داشت، از جمله با عبدالواحد بن احمد وَنشَریسی و عبدالوهاب بن محمد تُجیبی معروف به زقّاق.
مراکشی،
ونشریسی و زقّاق را از استادان او دانسته است. استاد اصلی حمیدی، بنا به نقل احمد بن علی منجور (متوفی ۹۹۵)، نجم‌الدین غَیطی (متوفی ۹۸۱) بوده که به او اجازه
فتوا و
روایت داده است.
حمیدی در برخی سفرهای حاکمان و مقامات حکومتی، با آنان همراه می‌شد و گاهی برای شرکت در مجالس آنان همراه برخی عالمان از فاس به شهر مراکش
سفر می‌کرد.
سلطان متوکل عبداللّه بن شیخ در ۹۷۰ حمیدی را به عنوان
مفتی و قاضی فاس منصوب کرد. او تا پایان عمر، یعنی بیش‌از سی
سال ، در این منصب بود.
پس از استیلای ابومروان عبدالملک بر فاس در ۹۸۳، حمیدی مدتی در تنگنا قرار گرفت و حتی به
حبس تهدید شد، ولی با وساطت رضوان بن عبداللّه جَنَوی از مخمصه رهایی یافت .
غالب شرح‌حال‌نویسان، حمیدی را به حسن رفتار و
عدالت در مقام
قضاوت ستوده‌اند و او را آگاه به فقه
مالکی، به‌ویژه آرای فقهی
خلیل بن اسحاق، دانسته‌اند
اما مراکشی،
به نقل از ابن‌قاضی مکناسی، گفته است هر چند حمیدی عالِم به فقه
مالکی بود ولی مطابق میل خود
فتوا می‌داد و خود و فرزندانش از این راه اموال فراوانی به‌دست آوردند. ابن‌قاضی مکناسی در کتاب جَذَوۃُ الاقتباس، ذیل عنوان «عبدالواحد»،
نام حمیدی را در شمار اعلام شهر فاس ثبت نکرده است.
حمیدی شاگردان بسیاری تربیت کرد، از جمله احمد بن یوسف فاسی، معروف به عارف؛ یوسف بن محمد قصری و فرزندان یوسف، محمد و احمد و علی؛ ابوالقاسم بن محمد ابن ابی‌نَعیم غَسانی؛ حسن و احمد زیاتی.
حمیدی در ۱۰۰۳ درگذشت و در باب‌الفتوح فاس دفن شد.
در
تشییع جنازه وی جمعیت زیادی، از جمله حاکم وقت، سلطان محمد مأمون، شرکت کردند.
تألیفی به حمیدی نسبت داده نشده است. جز آن‌که زرکلی
گزارش داده که حاشیه حمیدی بر یکی از مسائل باب اَیمان (سوگند) کتاب المختصر فی فقه‌الامام
مالک خلیل بن اسحاق را در کتابخانه عبدالحفیظ فاسی در رباط دیده است.
فرزند حمیدی، عبدالوهاب، نیز مدتی صاحب منصب
قضاوت شهر فاس بود.
(۱) ابن‌قاضی، جذوة‌الاقتباس فی ذکر من حَلَّ من الاعلام مدینة فاس، رباط ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
(۲) ابن‌قاضی، درّة‌الحجال فی اسماء الرجال (ذیل وفیات الاعیان)، چاپ محمد احمدی ابوالنور، قاهره.
(۳) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
(۴) محمد بن طیب قادری، نشر المثانی لاهل القرن الحادی عشر و الثانی، قسم ۱، چاپ محمد حجّی و احمد توفیق، در موسوعة اعلام المغرب، چاپ محمد حجّی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
(۵) عبدالکبیر بن هاشم کتّانی، زهرالآس فی بیوتات اهل فاس، چاپ علی بن منتصر کتانی، دارالبیضاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
(۶) محمد بن جعفر کتّانی، سلوة الانفاس و محادثة الاکیاس بمن اقبر من العلماء و الصلحاء بفاس، چاپ عبداللّه کامل کتّانی، حمزة بن محمد طیب کتّانی، و محمد حمزة بن علی کتّانی، دارالبیضاء ۱۴۲۵/۲۰۰۴.
(۷) عباس بن ابراهیم مراکشی، اعلام بمن حلّ مراکش و اغمات من الاعلام، چاپ عبدالوهاب بن منصور، رباط ۱۹۷۷.
(۸) احمد بن خالد ناصری، کتاب الاستقصا لاخبار دول المغرب الاقصی، چاپ (احمد بن جعفر) ناصری، دارالبیضاء ۲۰۰۱ـ۲۰۰۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالواحد حمیدی»، شماره۶۵۸۶.
