عبدالله قطب بن محیی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«ملا عبدالله قطب بن
محیی»، از معدود نویسندگان عارف قرن نهم می‌باشد که نامش در تذکره‌ها نیامده است.
شخصیت، آثار و اقدامات قطب با همه اهمیتی که در تحولات فکری ایالت فارس دارد، تاکنون ناشناخته مانده است؛ هرچند، مورخان هم عصر او و از آن جمله،
روزبهان خنجی در «عالم آرای امینی» و
مصلح الدین لاری در «
مرآة الادوار و مرقاة الاخبار » او را از بزرگان و مشاهیر فارس دانسته‌اند.
تاریخ تولد و وفات او بر ما معلوم نیست، اما با توجه به شواهد موجود می‌توان گفت که قطب بن
محیی بین سال‌های ۸۳۸ تا ۹۰۹ ق می‌زیسته است و فرزند
محیی الدین کوشکناری
لاری و استاد حکیم معروف ملا جلال
الدین دوانی (۸۳۰- ۹۱۸ ق) بوده است.
قطب شاگرد شیخ زید
الدین جعفر خوافی خراسانی بوده و نسب او با چندین واسطه به عارف بزرگ
ابی النجیب سهروردی می‌رسد و از نواده‌های
سعد بن عباده خزرجی انصاری می‌باشد.
از ابتدای زندگی قطب اطلاع اندکی در دست است. او در یکی از نامه‌های خود اشاره‌ای کوتاه به
مهاجرت خود از خنج نموده است. خنج در قرن هشتم و نهم قمری یکی از پایگاه‌های مهم فکری و تربیت
علما و اندیشمندان بوده است. در نیمه دوم قرن نهم قمری ظهور طبقه‌ای از علما، از مهاجرین نواحی ساحل
خلیج فارس و از منطقه‌ای به نام کوشکنار به رهبری عبدالله قطب بن
محیی در خنج، شرایط ویژه‌ای را به وجود آورد.
پس از مدتی و بنا به دلایلی، ادامه زندگی برای او در آنجا میسر نبود و ناگزیر به جهرم، سپس
شیراز و اخوان آباد هجرت نمود.
وی یکی از معدود رهبران فکری و
دینی است که با روش مخصوص به خود و از طریق نگارش انبوه مکاتبات اخلاقی- علمی به رهبری و اداره اجتماع اقدام نموده است. از سوی دیگر مبلغین او در نواحی مختلف فارس و ساحل خلیج فارس پراکنده می‌شدند و به تبلیغ ایده‌های رهبر خود می‌پرداختند.
محتوای برخی از مکاتبات او نشان از چرخش وی در تمایلات مذهبی دارد و نیز بیانگر نزدیکی اندیشه او به تفکرات
شیعی است. آیا او نیز همچون اندیشمند بزرگ معاصرش، ملا جلال
الدین دوانی در پایان عمر خود، گرایش‌های شیعی پیدا نموده است. در تفکر مذهبی قطب و پیروانش، احترام و ارادت بسیار به
ائمه اطهار علیه‌السّلام دیده می‌شود و محتوای مکتوبات او نیز که مستفاد از روایات
اهل‌بیت است، نشان از نزدیکی تفکرات مذهبی و سیاسی او به اندیشه‌های شیعی دارد. شاید او نیز مانند دوانی در اوایل عمر،
سنی مذهب بوده، ولی بعدها به
مذهب شیعه امامیه پیوسته است. برآورد دقیق و منطقی این برداشت به مطالعه و تحقیق بیشتر و عمیق‌تری نیازمند است؛ با توجه به اینکه امکان دارد او در موضع
تقیه بوده است.
به هرحال، قطب سال‌های پایانی عمر خود را در شهری که با درایت و مدیریت خود ساخته شده بود بسربرد و به تربیت شاگردان بسیاری پرداخت که به او اعتقاد و ایمان کامل داشتند و با حمایت جدی و پیگیرانه او، این شهر از رونق و اعتبار خاصی در فارس برخوردار شد و در حیات بنیان گذارش به «قطب آباد» شهرت یافت. هدف اصلی او به وجود آوردن
مدینه فاضله‌ای بود که در آن، شهروندانش شرایط لازم برای رسیدن به کمال را تجربه کنند. او با همکاری و همدلی یارانش موفق به اجرای اهداف خود شد و حداقل در حیاتش شاهد به ثمر نشستن آرزوهایش بود، هرچند به گونه محدود.
تذکر این نکته مناسب است که صاحب مکاتیب، گذشته از مقام
حکمت و
عرفان در
شعر و ادب نیز جایگاه عالی داشته و یکی از ادبای کم نظیر در خطه فارس بوده است. همچنین وی اشعار بسیاری را سروده و یکی از شعرای بزرگ
شیراز به شمار می‌رفته و دیوان اشعاری از او به جا مانده است. بسیاری از اشعاری که در مکاتیب وی آمده از خود او می‌باشد.
قطب اساس سلوک و سیر عملی را خردورزی و دانش منور به نور
وحی می‌داند. عبدالله قطب شاگردان و مریدان خود را به کسب و کار و تلاش، تحصیل علم، سیر و سلوک و
ریاضات شرعی، سعی در اصلاح امور اجتماع
مسلمین، حضور مثبت و پویا در جامعه و
احیای سنت نبوی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دعوت کرده و در این رابطه راه کارهای عملی ارائه داده است.
قطب، عمرش را صرف
تهذیب و تصفیه اخلاقی و رشد علمی و عقلانی افراد جامعه خویش نموده و با بدعت‌های
صوفی نمایان کج فهم که احیانا انزوا طلبی منفی، بی تفاوتی نسبت به امور سیاسی مسلمین را رویه خود کرده بودند، به شدت مخالف بوده و با آنها برخورد می‌کرده است. به هرحال، عبدالله قطب، عارفی راستین بود که اصلاح و تهذیب و رشد عقلانی جامعه مسلمین و تشکیل
مدینه فاضله نبوی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را وجهه همت خود قرار داده بود.
مهم‌ترین اثر او «
مکاتیب» است.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
