• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالله بن محمد خزرجی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


عبدالله بن محمد ادیب و اگاه به علم عروض می‌باشد


خزرجی ، عبداللّه بن محمدبن عثمان انصاری، ملقب به ضیاءالدین ، کنیه‌اش ابومحمد، ادیب اندلسی و آگاه به علم عروض. در بعضی منابع، از وی با عنوان «ابوالجیش مغربی» یاد شده،
[۱] ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
[۲] اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین،ج ۱، ستون ۴۶۰، حاجی‌خلیفه، ج ۵.
[۳] یوسف الیان سرکیس،ج ۱، ستون ۸۲۱، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
که احتمالا شهرت ابومحمد عبداللّه بن محمد معروف به ابوالجیش انصاری (متوفی ۵۴۹) است
[۴] حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
[۵] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۲۳۰، بیروت ۱۹۸۶.
که نام وی را ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه آورده است. بروکلمان
[۶] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
[۷] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
نام وی را به اشتباه ابومحمد علی بن عثمان و اسمور ابومحمد عبداللّه‌بن عثمان آورده‌اند
[۸] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۵، ص۳۶۱، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
که نام وی را ابومحمد عبداللّه بن عثمان آورده است و باسه در شرح حالی که برای خزرجی، ضیاءالدین ابوالحسن علی بن محمد نوشته وی را با ضیاءالدین ابومحمد عبداللّه بن محمد خزرجی اشتباه کرده و شرح حال این دو را در هم آمیخته است.
از زندگی خزرجی اطلاع چندانی در دست نیست، جز آن‌که شهرتش مالکی و اندلسی آمده است.
[۹] حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.


ظاهرآ وی مالکی مذهب و متولد اندلس یا مقیم آن‌جا بوده، اما بغدادی
[۱۰] حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
او را ساکن اسکندریه خوانده است. وی در ۶۲۶ یا ۶۲۷ وفات یافت یا کشته شد.
[۱۱] حاجی خلیفه، ج ۱، ستون۸۳۰.
[۱۲] اسماعیل بغدادی،ج ۱، ستون ۴۶۰،هدیة‌العارفین،ج ۱، حاجی‌خلیفه، ج ۵.
[۱۳] ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.


خزرجی با قصیده‌اش به نام اَلرّامِزَةُ الشّافِیة فِی عِلْمِ (عِلْمَی) الْعَرُوضِ وَ الْقافِیة معروف به عَروُضُ الْخَزرَجیّة یا القَصِیدةُ الْخَزْرَجِیَّة یا اَلْخَزْرَجِیّة شناخته شده است.
[۱۴] یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة،ج ۱، ستون ۸۲۱، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۱۵] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۲۴، بیروت ۱۹۸۶.
خزرجی این قصیده تعلیمی را در ۹۶ بیت در بحر طویل ، در علم عروض و قافیه، سروده است. وی با توجه به نظریات علمی خلیل‌بن احمد ، به مباحثی چون تعریف عروض و اوزان اصلی آن، تقطیع عروضی و توضیح شانزده بحر عروضی و دایره ابداعی خلیل بن احمد، هجاهای ساده و پیچیده (زحاف)، تغییرات ممکن در اوزان اصلی و قوانین آن و همچنین به تعریف قافیه و بیان نارساییهای موجود در آن پرداخته است.
[۱۶] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.

اصطلاحات فراوان و غامض این منظومه، توجه علما را به آن معطوف کرده، چنان که شروح بسیاری بر آن نوشته‌اند و این امر باعث شهرت خزرجی شده است.

بروکلمان
[۱۷] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
[۱۸] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵ـ۵۴۶، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۲۷ شرح از این منظومه را نام برده که شرح شریف اندلسی از قدیم‌ترین آنهاست.
[۱۹] ، حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۸۳۰.
[۲۰] حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۱۳۵ـ۱۱۳۶.
این قصیده و شروح آن بارها چاپ شده است. باسه نیز آن را در ۱۹۰۲ در الجزایر به فرانسه ترجمه کرده و با عنوان خزرجیه به چاپ رسانده است.
[۲۱] ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
[۲۲] یوسف الیان سرکیس،ج ۱، ستون ۸۲۱، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۲۳] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.

بروکلمان
[۲۴] کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
مُخْتَصَر فی عِلَلِ العَروض و ضُرُوب خاصَّة را نیز از تألیفات خزرجی دانسته و زرکلی
[۲۵] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۲۴، بیروت ۱۹۸۶.
به اشتباه علل‌الاعاریض را به وی نسبت داده است
[۲۶] حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۱۱۳۵.
که نام کتاب را عروض‌اندلسی با موضوع علل الاعاریض آورده است.

(۱) ابن‌دمامینی، العیون الفاخرة علی خبایا الرامزة، قاهره ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
(۲) کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
(۳) اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج۱،حاجی‌خلیفه، ج ۵.
(۴) حاجی‌خلیفه.
(۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۶) یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
(۷) ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹؛

۱. ↑ ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
۲. ↑ اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین،ج ۱، ستون ۴۶۰، حاجی‌خلیفه، ج ۵.
۳. ↑ یوسف الیان سرکیس،ج ۱، ستون ۸۲۱، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۴. ↑ حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
۵. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۲۳۰، بیروت ۱۹۸۶.
۶. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۷. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۸. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۵، ص۳۶۱، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۹. ↑ حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
۱۰. ↑ حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۱۳۵.
۱۱. ↑ حاجی خلیفه، ج ۱، ستون۸۳۰.
۱۲. ↑ اسماعیل بغدادی،ج ۱، ستون ۴۶۰،هدیة‌العارفین،ج ۱، حاجی‌خلیفه، ج ۵.
۱۳. ↑ ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
۱۴. ↑ یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة،ج ۱، ستون ۸۲۱، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۱۵. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۲۴، بیروت ۱۹۸۶.
۱۶. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۱۷. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۱۸. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۵۴۵ـ۵۴۶، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۱۹. ↑ ، حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۸۳۰.
۲۰. ↑ حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۱۳۵ـ۱۱۳۶.
۲۱. ↑ ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ج۱، ص۲۶۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
۲۲. ↑ یوسف الیان سرکیس،ج ۱، ستون ۸۲۱، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۲۳. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۲۴. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج۱، ص۳۸۰، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۲۵. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۱۲۴، بیروت ۱۹۸۶.
۲۶. ↑ حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۱۱۳۵.


دانشنامه جهان اسلام، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالله بن محمد»، شماره۷۰۳۷.    




جعبه ابزار