عبدالله بن محمد خزرجی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عبدالله بن محمد ادیب و اگاه به
علم عروض می‌باشد
خزرجی ، عبداللّه بن محمدبن عثمان انصاری، ملقب به
ضیاءالدین ، کنیه‌اش ابومحمد، ادیب اندلسی و آگاه به علم عروض. در بعضی منابع، از وی با عنوان «ابوالجیش مغربی» یاد شده،
که احتمالا شهرت ابومحمد عبداللّه بن محمد معروف به ابوالجیش
انصاری (متوفی ۵۴۹) است
که نام وی را ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه آورده است.
بروکلمان نام وی را به
اشتباه ابومحمد علی بن عثمان و اسمور ابومحمد عبداللّه‌بن عثمان آورده‌اند
که نام وی را ابومحمد عبداللّه بن عثمان آورده است و باسه در شرح حالی که برای خزرجی، ضیاءالدین ابوالحسن علی بن محمد نوشته وی را با ضیاءالدین ابومحمد عبداللّه بن محمد خزرجی
اشتباه کرده و شرح حال این دو را در هم آمیخته است.
از زندگی خزرجی اطلاع چندانی در دست نیست، جز آن‌که شهرتش مالکی و اندلسی آمده است.
ظاهرآ وی مالکی مذهب و متولد
اندلس یا مقیم آن‌جا بوده، اما بغدادی
او را ساکن
اسکندریه خوانده است. وی در ۶۲۶ یا ۶۲۷ وفات یافت یا کشته شد.
خزرجی با قصیده‌اش به نام اَلرّامِزَةُ الشّافِیة فِی عِلْمِ (عِلْمَی) الْعَرُوضِ وَ الْقافِیة معروف به عَروُضُ الْخَزرَجیّة یا القَصِیدةُ الْخَزْرَجِیَّة یا اَلْخَزْرَجِیّة شناخته شده است.
خزرجی این قصیده تعلیمی را در ۹۶ بیت در
بحر طویل ، در علم عروض و قافیه، سروده است. وی با توجه به نظریات علمی
خلیل‌بن احمد ، به مباحثی چون تعریف عروض و اوزان اصلی آن، تقطیع عروضی و توضیح شانزده بحر عروضی و دایره ابداعی خلیل بن احمد، هجاهای ساده و پیچیده (زحاف)، تغییرات ممکن در اوزان اصلی و قوانین آن و همچنین به تعریف قافیه و بیان نارساییهای موجود در آن پرداخته است.
اصطلاحات فراوان و غامض این منظومه، توجه علما را به آن معطوف کرده، چنان که شروح بسیاری بر آن نوشته‌اند و این امر باعث شهرت خزرجی شده است.
بروکلمان
۲۷ شرح از این منظومه را نام برده که شرح شریف اندلسی از قدیم‌ترین آنهاست.
این قصیده و شروح آن بارها چاپ شده است. باسه نیز آن را در ۱۹۰۲ در الجزایر به فرانسه ترجمه کرده و با عنوان
خزرجیه به چاپ رسانده است.
بروکلمان
مُخْتَصَر فی
عِلَلِ العَروض و ضُرُوب خاصَّة را نیز از تألیفات خزرجی دانسته و زرکلی
به
اشتباه علل‌الاعاریض را به وی نسبت داده است
که نام کتاب را عروض‌اندلسی با موضوع
علل الاعاریض آورده است.
(۱) ابن‌دمامینی، العیون الفاخرة علی خبایا الرامزة، قاهره ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
(۲) کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب العربی، ج ۵، نقله الی‌العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
(۳) اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج۱،حاجی‌خلیفه، ج ۵.
(۴) حاجی‌خلیفه.
(۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۶) یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات‌العربیة‌والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
(۷) ادوارد وان‌دایک، کتاب اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/ ۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹؛
دانشنامه جهان اسلام، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالله بن محمد»، شماره۷۰۳۷.
