عبدالغفار بن علی‌محمد نجم‌الدوله اصفهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عبدالغفار بن علی
محمد نجم‌الدوله اصفهانی، دانشمند، منجم، ریاضیدان و جغرافیدان نامدار،
قرن چهاردهم هجرى بوده است.
میرزا عبدالغفار نجم‌الدّوله فرزند میرزا علی
محمّد محلّه‌نوئی اصفهانی، دانشمند گرانمایه، منجم، ریاضیدان و جغرافیدان نامدار دوره
قاجاریه در
اصفهان بوده است.
او از مفاخر علمی ایران بوده و در
ذی‌قعده ۱۲۵۹ق و به نوشته برخی از نویسندگان:
ربیع‌الاوّل ۱۲۵۵ق متولّد شده و تحصیلات خود را نزد
پدر انجام داده و بسیاری از علوم را با مطالعه آموخت. او قبل از ۲۰ سالگی به تدریس در مدرسه دارالفنون مشغول شد و در آن مدرسه حساب، هندسه، مثلثات، جبر، نقشه‌کشی،
مسّاحی، پل‌سازی، تدابیر جنگی و جغرافیا را تدریس کرد.
از اقدامات او تهیه اولین آمار جمعیت شهر طهران در سال ۱۲۸۴ق و تهیه نقشه شهر طهران در سال ۱۳۰۹ق بود. همچنین در سال ۱۲۹۹ق جهت بررسی اوضاع خوزستان جهت احداث سد در اهواز، با جمعی از مهندسین، به خوزستان رفت که حاصل آن کتاب «سفرنامه عربستان» (خوزستان) است.
او در دربار
ناصرالدّین شاه منصب منجم‌باشی را پذیرفته و در سال ۱۲۹۰ق لقب «نجم‌الملک» و سپس نجم‌الدّوله را دریافت کرد. کتابهای او اغلب در مدرسه دارالفنون تدریس می‌شدند. نجم‌الدّوله از بنیان‌گذاران علوم جدید در ایران خصوصا جغرافیا به شمار می‌رود.
او سرانجام در ۱۴
جمادی‌الاولی ۱۳۲۶ق در طهران وفات یافته و در مقبره صفائیه شهرری مدفون شد.
کتب زیر از تالیفات اوست:
۱. «ابعاد مابین بلاد»، که در سال ۱۲۷۹ق تالیف شده و به شماره ۴۲۴۸ در
کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی در
قم نگهداری می‌شود؛
۲. «اصول مثلثات مستقیم الخطوط»؛
۳. «اصول علم جغرافیا»، که در سال ۱۲۸۹ق چاپ سنگی شده است؛
۴. «اطلس تازه جغرافیا»؛
۵. «بدایه الجبر»، مطبوع؛
۶. «بدایه الحساب»، مطبوع؛
۷. «بدایه الهندسه»، در سال ۱۳۲۲ق در طهران چاپ سنگی شده است؛
۸. «اصول هندسه» یا «کفایه الهندسه»، که به شماره ۵/۱۰۳۲۰ در کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی در قم موجود است؛
۹. «بدایه النّجوم»؛
۱۰. «ترجمه آسمان»، تالیف: «کیلمن» فرانسوی، موجود به شماره ۳۶۳۸ در کتابخانه ملک طهران؛
۱۱. «ترجمه اصول حکمت فلسفه»، تالیف: «موسیو لابه ادوارد بارب»، موجود در کتابخانه دانشکده حقوق طهران؛
۱۲. «تشخیص نفوس دارالخلافه» یا «آمار جمعیت طهران»، که به شماره ۵/۹۸۱۳ در کتابخانه آیت اللّه مرعشی در قم موجود است؛
۱۳. «تطبیقیّه»؛
۱۴. «حساب جدید»؛
۱۵. «حل مسائل سبع» در حال مسائل هفت گانه مذکور در کتاب «خلاصه الحساب» مطبوع؛
۱۶. «فروع علم جغرافیا»؛
۱۷. «قانون ناصری» در هیئت جدید نسخه‌ای از آن در کتابخانه مؤسسه کاما گنجینه مانکجی، در شهر بمبئی هند
و نسخه‌ای دیگر در کتابخانه آستان قدس رضوی به شماره ۹۸۸۴ موجود است؛
۱۸. «سفرنامه خوزستان» که به چاپ رسیده و نسخه‌های خطی متعددی از آن در کتابخانه‌های مجلس سنای سابق و مرکزی دانشگاه طهران موجود است؛
۱۹. «کافی در ترسیم کانونی نقشه‌های توپوگرافی» موجود به شماره ۹۳۹ در کتابخانه مرکزی دانشگاه طهران؛
۲۰. «کفایه الجغرافی»، که در سال ۱۳۱۹ق چاپ سنگی شده است؛
۲۱. «کفایه الحساب» که در سال ۱۲۹۱ق چاپ سنگی شده است؛
۲۲. «مثلثات البسیطه»؛
۲۳. «نهایه الحساب»؛
۲۴. «وسیط الحساب»؛
۲۵. «هیئت جدید»؛
۲۶. «جدول لگاریتم».
مهدوی، سیدمصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۴، ص۲۷۳.
