عبدالصمد پالمبانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پالِمْبانی، عبدالصمد (۱۱۱۶-۱۲۰۳ق/۱۷۰۴-۱۷۸۹م)،
عالم و
صوفی سوماترایی بود.
از جزئیات زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست؛ تنها می‌دانیم که پدرش عبدالله نام داشت و او خود، چنان‌که از نسبتش پیداست، از شهر پالمبانگ، مرکز استان
سوماترای جنوبی برخاسته بود.
او همچون بیشتر
مسلمانان جویای
علوم اسلامی در
اندونزی، برای کسب این معارف در زمانی نامعلوم به
عربستان مهاجرت کرد و ظاهراً بیشتر عمر خود را در آن‌جا گذراند. وی در
مکه از محضر استادانی چون
محمد بن عبدالکریم سمّان و
احمد بن عبدالمعین دمنهوری بهره برد.
وی به حلقه دانش‌آموختگان و استادان جاوه‌ای مقیم مکه پیوست. این جمع که با نوشتن کتاب‌ها و رساله‌های متعدد در زمینه علوم اسلامی و ترجمه آثار معتبر نویسندگان مسلمان به زبان مالایی، هدایت و پرورش اندیشه و هویت اسلامی مسلمانان سوماترایی را از وظایف خود می‌دانستند، هسته اصلی متفکران مسلمان مالایایی در آن زمان را تشکیل دادند،
نسل‌های پی‌درپی این عالمان که از سدۀ ۱۱ق/۱۷م در مکه و
مدینه به تحصیل و تدریس اشتغال داشتند، با تأثیر از اندیشه‌های احیاگرایانه و ضد
بدعت رایج در محیط خود، به مخالفت با طریقه‌های صوفیانه آمیخته با سنن و باورهای بومی، و نیز آراء عرفانی
ابن عربی، به ویژه موضوع «وحدت وجود» پرداختند.
پاره‌ای از این عالمان به تدریج با طریقه صوفیانه تازه پاگرفته‌ای به نام «
سمانیه» ارتباط یافتند که توسط محمد بن عبدالکریم سمان شکل گرفته بود. از جمله اینان یکی
محمد بن شهاب‌الدین بود که زندگی مؤسس این طریقه را به زبان مالایایی نوشت و به این ترتیب، به انتشار این طریقه در میان هم‌میهنانش سرعت بخشید؛ دیگری عبدالصمد پالمبانی، از شاگردان سمان بود که از اصلی‌ترین رواج‌دهندگان این طریقه در اندونزی به‌شمار می‌رود.
پالمبانی همچنین با ترجمه برخی از آثار
ابوحامد محمد غزالی به زبان مالایایی، انتشار تصوفِ شریعت محور و رشد جریان احیاگرانه و اصلاح‌طلبانه اسلامی را در سوماترا تقویت کرد. از جمله کارهای او، یکی ترجمه رساله بدایةالهدایه غزالی در ۱۱۹۲ق/۱۷۷۸م، با عنوان
هدایةالسالکین فی سلوک مسلک المتقین است که بارها، از جمله در ۱۲۹۴ق/۱۸۷۷م در
قاهره به چاپ رسیده است، دیگری ترجمه آزادی از بخش‌های گوناگون کتاب احیاء علوم الدین غزالی است که در
رمضان ۱۲۰۳/ژوئن۱۷۸۹ در طائف خاتمه یافته، و با عنوان سیرالسالکین الیٰ عبادة رب‌العالمین بارها به چاپ رسیده است. پالمبانی در سیرالسالکین با برگزیدن برخی بخش‌ها، خلاصه کردن بعضی و گسترش بعضی دیگر کوشیده است تا پیوندی میان
تصوف و
دینداری اسلامی ایجاد کند و منبع مناسبی برای مطالعۀ تصوف در اختیار هم‌میهنان خود قرار دهد.
وی همچنین در
۱۱۸۴ق/۱۷۷۰م، هنگامی که هنوز در مکه اقامت داشت، با نوشتن نامه‌هایی به منگکونگاران، شاهزادۀ سلو وی را به جهاد بر ضد
کفار و استعمارگران دعوت کرد و پس از آن با نوشتن رساله‌ای به نام نصیحةالمسلمین و تذکرةالمؤمنین فی فضائل‌الجهاد فی سبیل‌الله و کرامات المجاهدین فی سبیل‌الله، جامعه مسلمانان سوماترایی را به
جهاد تشویق نمود. از آن‌جا که استعمارگران هلندی انتشار این اثر را در حوزۀ حاکمیت خود مخاطره‌آمیز می‌دیدند، آن را ممنوع اعلام کردند، اما نسخه‌هایی از آن به میان مسلمانان
اندونزی راه یافت و بسیار مؤثر واقع شد و پس از چندی، در سدۀ ۱۳ق/۱۹م بخش‌هایی از این اثر به زبان آچه‌ای به
شعر درآمد و در مجموعه‌ای با عنوان حکایت پرنگ سبیل (سبی) به چاپ رسید. این اشعار که در آن‌ها پاداش جاودان برای مجاهدان
شهید، و
عذاب ابدی برای یاری رسانندگان به استعمارگران هلندی پیشگویی شده است. در نسخه‌های متعددی منتشر گردید و نقش مهمی در مبارزات ضداستعماری مسلمانان اندونزی در اواخر سدۀ ۱۳ و اوایل سدۀ ۱۴ق ایفا نمود.
بجز رسالات یاد شده، پالمبانی همچنین خلاصه‌ای از سخنان
احمد دمنهوری در جلسات درس سال ۱۱۷۷ق/۱۷۶۳م در مکه را در سال بعد در رساله‌ای با عنوان زهرةالمرید فی بیان کلمة التوحید گردآوری کرد. از وی رساله دیگری نیز با عنوان
عروةالوثقیٰ و سلسله اولی الاتقا، که مجموعه‌ای از اوراد و اذکار است، و نیز اثری با عنوان راتب به صورت نسخه خطی برجای مانده است.
از جمله شاگردان پالمبانی خطیب سمباس است که نقش برجسته‌ای در تربیت علمای جاوه‌ای، انتشار
تصوف و مبارزات ضداستعماری سدۀ ۱۳ق/۱۹م داشته است.
(۱) پالمبانی، عبدالصمد، سیرالسالکین، بیروت، دارالفکر.
(۲) EI ۲.
(۳) GAL، S.
(۴) Laffan، M F، Islamic Nationhood and Colonial Indonesia، London، ۲۰۰۳.
(۵) a Mulyati، Sri،» History of Qadiriyya and Naqshbandiyya Order in Indonesia «، The Islamic Supreme Council of America، wwwislamicsupremecouncilorg/spirituality/Qadiri/qad-naqsh-indohtm.
(۶) Voll، JO، Islam، Continuity and Change in the Modern World، New York، ۱۹۹۴؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پالمبانی»، ج۱۳، شماره۵۴۶۲.
