عبدالرزاق بن حسن بیطار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بیطار، عبدالرزّاق بن حسن،
عالم دینی،
ادیب و
مورخ سوری بود.
در ۱۲۵۳/ ۱۸۳۷ در محله میدان
دمشق به دنیا آمد.
پس از فراگیری خواندن و نوشتن و
حفظ قرآن ، نزد
شیخ احمد حلوانی
قرائت قرآن ، و سپس بیش‌تر دروس مقدماتی را از پدرش،
شیخ حسن بیطار، فراگرفت و پس از درگذشت پدرش در ۱۲۷۲، نزد برادرانش،
شیخ محمد و
شیخ عبدالغنی بیطار،
فقه حنفی و قرائات مختلف
قرآن را فراگرفت و دانشهایی چون
ریاضیات و
هیئت و
موسیقی را ـ علاوه بر
علوم دینی و
ادبی ـ از
شیخ محمدبن مصطفی طنطاوی (متوفی ۱۳۰۶) آموخت.
وی تا ۱۳۰۰ همواره ملازم و شاگردِ نزدیک
شیخ عبدالقادربن محیی
الدین جزائری مغربی بود و از وی پاره ای متون
عرفانی همچون
الفتوحات المکیّة را فراگرفت.
بیطار با
شیخ محمد عبده ،
محمود شکری آلوسی و
جمال الدین قاسمی که هرسه به گونه ای از مفسّران
سلفی و با دیدگاه‌های خاص به شمار می‌آیند، از نزدیک آشنا، و بویژه با دو فرد اخیر دارای مراودات علمی بود.
شاید از همین رو، وی در پاره ای از باورهای سلفی راه
افراط پیمود.
وی به انگیزه مبارزه با
بدعت و
خرافات ، روایات
بکتاشیه و
اسرائیلیات ناسازگار با
عقل را یکسان مردود می‌شمرد و به عنوان نفی
توسّل به غیر خداوند، با رفتن به
زیارتگاه‌ها و
امامزاده ها مخالفت می‌کرد.
اعتقاد وی به لزوم حاکمیت قرآن در صحنه زندگی، احیای
سنّت نبوی و نیز
عقیده به لزوم
اجتهاد ـ که در فضای حاکم بر مراکز علمی
اهل سنّت باب آن مسدود بود ـ سبب شد که او را به ایجاد
مذهبی جدید متهّم کنند.
با آن‌که وی غالباً از ورود در مناصب
سیاسی ـ مذهبی روزگار خود پرهیز می‌کرد، پاره ای از ملاحظات سیاسی مخالفان درباره او، در رواج برخی اتهامات نسبت به وی بی تأثیر نبوده است.
بیطار سالهای آخر
عمر را تنها به
وعظ و
درس و بحث علمی در
مسجدِ آفاق آفاق محله میدانِ
دمشق گذراند و در ۱۳۳۵/ ۱۹۱۷ در همان
شهر درگذشت.
مهمترین اثر بیطار حِلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر است که به
تقلید از خلاصة الاثر محبّی و السّلک الدُّرَرِ مرادی تألیف شده و موضوع آن
تراجم و سرگذشت اُمرا و
دانشمندان اسلامی (غالباً
عثمانی ) در قرن سیزدهم است.
در این اثر اطلاعات باارزشی درباره روزگار و معاصران مؤلف وجود دارد و از لابه لای تراجمِ برخی از افراد نیز می‌توان پاره ای از احوال و اعتقادات مؤلف را دریافت.
این کتاب را محمد بهجت بیطار، نوه مؤلف و عضو فرهنگستان زبان عربی دمشق،
تلخیص و در سه جلد (دمشق، ۱۹۶۱ـ۱۹۶۳) منتشر کرده است.
دیگر
آثار وی از این قرار است :
لمباحث الغُرَر فی حُکم الصُّوَر، در مخالفت با کشیدن
تمثال پیامبر و
اولیا ؛ الرّحْلة، حاوی گزارش پاره ای از سفرهای بیطار، از
جمله به
بیت المقدس ،
حجاز و
بعلبک ؛ شرح العقیدة الاسلامیة، شرحی است بر اثر محمود حمزه افندی،
مفتی دمشق در عصر بیطار؛ المُنَّة فی العمل بالکتاب و السُّنة؛ اللُّمْعة فی الاقتداء حال التشهد من صلاة الجمعة.
جز اینها چند ده
رساله ادبی،
فقهی و
تاریخی دیگر از بیطار برجای مانده است.
(۱) عبدالرزاق بن حسن بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت، ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
(۲) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۳) عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیطار»، شماره۲۴۸۶.
