عبدالرحمان بن اسحاق جوهری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جوهری، عبدالرحمان
بن اسحاق،
محدّث ،
قاضی و
فقیه حنفی قرن سوم و چهارم است.
کنیه وی ابوعلی است و او را سامرّی و سَدوسی نیز خوانده‌اند.
جوهری در
سامرا به
دنیا آمد.
تاریخ تولد او را، به
اختلاف ، ۲۵۰،
۲۵۱
و ۲۵۵
ذکر کرده‌اند.
از دوران
کودکی و
تحصیلات او اطلاع چندانی در دست نیست.
مهم‌ترین استادانش در
حدیث ، علی
بن حرب (متوفی ۲۶۵) و محمدبن عبداللّه
بنعبدالحکم (متوفی ۲۶۸) بوده‌اند.
جوهری بیشتر آثار محمدبن ادریس شافعی را نزد
ربیع
بن سلیمانِ جیزی شاگرد و راوی معتبر
شافعی (متوفی ۲۷۰) آموخت.
جوهری حوزه
درس پر رونقی داشت و برخی، از جمله ابوالقاسم طَبَرانی (متوفی ۳۶۰) و ابوبکر محمدبن ابراهیم
بن مُقْری (متوفی ۳۸۱)، از او حدیث
نقل کرده‌اند.
وی در
مصر به منصب
قضا رسید،
پس از آن که
مقتدر عباسی ، هارون
بن ابراهیم
بن حَمّاد (متوفی ۳۲۸) را به جای عبداللّه
بن ابراهیم
بن مُکَرم به منصب قضا گمارد.
جوهری و احمدبن علی، معروف به ابوعلی صغیر، مشترکاً نایب
هارون در
مصر شدند.
مدتی نیز جوهری، به تنهایی نایب هارون در امر قضا بود.
برخی بر آن‌اند که وی در واقع جانشین و گماشته احمد برادر هارون بود که او منصب نیابت قضای مصر را برعهده داشت.
تمیمی به‌دلیل اینکه نام او در برخی منابع شرح‌حال
حنفیان ، مانند الجواهر المُضیه، نیامده، در
حنفی بودن او تردید کرده است.
وی را از محدّثان
ثقه ،
فقیه و آشنا به
ریاضیات معرفی کرده‌اند.
همچنین او را به
امانتداری و تکریم
بزرگان ستوده و پر
سفر (رحّال) وصف کرده‌اند.
جوهری در ۳۲۰ در
مصر از
دنیا رفت.
جز کتابی در
علم حساب ، اثر دیگری به او منسوب نیست.
فرزند جوهری، ابومحمدحسن
بن عبدالرحمان (متولد ۲۸۴)، برخلاف
پدر ، به
مذهب مالکی گروید و از نزدیکان قاضی احمدبن ابراهیم
بن حمّاد شد.
وی مدتی جانشین محمد اسوانی مالکی، قاضی مصر (متوفی ۳۴۰) و مدتی نیز نایبِ حسین
بن عیسی هَرَوان (متوفی ۳۳۴)، قاضی مصر بود،
وی در ۳۳۱ از این منصب
عزل شد و دوباره در ۳۳۳ به همین منصب گمارده شد و در ۳۳۹ از دنیا رفت.
(۱) ابن‌تغری بردی، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره، ۱۳۸۳ (ـ۱۳۹۲/) ۱۹۶۳ ـ ۱۹۷۲.
(۲) ابن‌حجر عسقلانی، رفع‌الاصر عن قضاه مصر، چاپ حامد عبدالمجید، محمد مهدی ابوسنه، و محمد اسماعیل صاوی، ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶.
(۳) ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، حیدرآباد، دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
(۴) تقیالدین
بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه، ج۴، چاپ عبدالفتاح محمدحلو، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
(۵) محمدبن احمد ذهبی، تاریخ
الاسلام ووفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۳۱۱ـ۳۲۰ ه، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
(۶) محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب أرنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
(۷) عبدالرحمان
بن ابی‌بکر سیوطی، حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره (۱۳۸۷.
(۸) محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
(۹) هویدا عبدالعظیم رمضان، المجتمع فی مصر الاسلامیه من الفتح العربی الی العصر الفاطمی، (قاهره) ۱۹۹۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالرحمان بن اسحاق جوهری»، شماره۵۲۳۲.
