• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالحمید بن یحیی کاتب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوغالب عبدالحمید بن یحیی کاتب (م ۱۳۲ق)، از ادیبان و کاتبان قرن دوم هجری قمری که وابسته به امویان بود.


ابوغالب عبدالحمید بن یحیی بن سعد کاتب بغدادی انباری عامری، مولای بنی عامر بن لؤی
[۱] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۷، ص۳۱۸.
[۲] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۱۰۶.    
در اصل از قیساره (قیساریه)، از نواحی فلسطین بود. در انبار، از نواحی بغداد رشد یافت و ساکن شام گردید.
[۳] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۱۰۶.    
البته برخی او را اهل انبار یا شام نیز دانسته‌اند که در شهر رقّه سکونت داشت.
[۴] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۸، ص۴۷۰.    
ابن ندیم او را اهل شام دانسته و می‌گوید که در آغاز در شهرهای مختلف به تعلیم و آموزش کودکان اشتغال داشت و سپس کاتب مروان بن محمد (حکومت ۱۲۷-۱۳۲ق) شد.
[۵] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۹.    

او در بلاغت، فصاحت و ادب ضرب المثل بود و از دوستان عبداللّه بن مقفع
[۶] ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۲۳۱.    
[۷] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۴۶۲.    
و از موالی علاء بن وهب عامری انباری به‌شمار می‌رفت؛ جدش آزاد شده علاء بن وهب عامری بود از این‌رو به بنی‌عامر منسوب است.
[۸] زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۲۹۰.    

وی از ادیبان و پیشوایان کاتبان به شمار می‌رفت که در بلاغت بدو مثال می‌زدند و نامه‌نگاران به او اقتدا می‌کردند.
[۹] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۸، ص۴۷۰.    
از عبدالحمید پرسیدند که چگونه به این حد از بلاغت رسیدی؟ گفته بود که از کلام امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام).
[۱۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۸، ص۵۳.    

ابوغالب امور کتابت مروان بن حکم، آخرین خلیفه اموی (خلافت ۱۲۷-۱۳۲ق) را برعهده داشت. پس از روی کار آمدن عباسیان، منصور (خلافت ۱۳۶-۱۵۸ هـ) درباره وی این‌گونه گفته بود: سه عامل باعث شد که بنی مروان بر ما غلبه کنند: حجّاج، مؤذن بعلبکی و عبدالحمید کاتب.
[۱۱] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۸، ص۵۳.    


او شخصی ادیب، بلیغ و از مشاهیر فنون ادب بود. از سالم مولای هشام بن عبدالملک و مهزم بن خالد بن خالد بهره علمی برد.
[۱۲] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۸، ص۴۷۰.    

افرادی چون خالد بن برمک و یعقوب بن داود، وزیر مهدی از شاگردان وی محسوب می‌شدند.
[۱۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۴۶۲.    
[۱۴] ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۴، ص۹۲.    


عبدالحمید کاتب سرانجام در اواخر سال ۱۳۲ق
[۱۵] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۷، ص۳۱۸.    
در بوصیر، قریه‌ای از نواحی فیوم در مصر همراه مروان حمار (حکومت ۱۲۸-۱۳۲ق) به قتل رسید، اگرچه برخی گویند که وی پس از قتل مروان مخفی شد و چون سفاح (خلافت ۱۳۲-۱۳۶ هـ) روی کار آمد، او را گرفت و به عبدالجبار بن عبدالرحمان صاحب شرطه تحویل داد و در سال ۱۳۴هـ به قتل رسید.
[۱۶] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۸، ص۵۳.    
[۱۷] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۳.    
گفته شده که او بعد از قتل مروان، در بحرین به دوستش عبداللّه بن مقفع پناه برد. تعقیب‌کنندگان و سربازان عبدالحمید را دستگیر نموده و در سال ۱۳۲ ق در حالی که ۷۲ سال داشت، به قتل رساندند.

از عبدالحمید کاتب رسائلی در هزار ورقه
[۱۸] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۵۰۵.    
[۱۹] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۹.    
[۲۰] ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۶۰.    
و نیز کتابی تحت عنوان نصیحة الکتاب و ما یلزم ان یکونوا علیه من الاخلاق و آلاداب بر جای مانده است.
[۲۱] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۱۰۶.    
[۲۲] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۴، ص۶۵۴.


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۲۳] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۳، ص۲۶۳.
[۲۴] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۷، ص۳۱۸.    
[۲۵] بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۵۴.    
[۲۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۲۸۹-۲۹۰.    
[۲۷] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۳۴۷.    


۱. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۷، ص۳۱۸.
۲. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۱۰۶.    
۳. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۱۰۶.    
۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۸، ص۴۷۰.    
۵. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۹.    
۶. ↑ ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۲۳۱.    
۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۴۶۲.    
۸. ↑ زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۲۹۰.    
۹. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۸، ص۴۷۰.    
۱۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۸، ص۵۳.    
۱۱. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۸، ص۵۳.    
۱۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۸، ص۴۷۰.    
۱۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۴۶۲.    
۱۴. ↑ ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۴، ص۹۲.    
۱۵. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۷، ص۳۱۸.    
۱۶. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۸، ص۵۳.    
۱۷. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۳.    
۱۸. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۵۰۵.    
۱۹. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۴۹.    
۲۰. ↑ ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۶۰.    
۲۱. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۱۰۶.    
۲۲. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۴، ص۶۵۴.
۲۳. ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۳، ص۲۶۳.
۲۴. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۷، ص۳۱۸.    
۲۵. ↑ بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۵۴.    
۲۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۲۸۹-۲۹۰.    
۲۷. ↑ یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۳۴۷.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۳۲، برگرفته از مقاله «عبدالحمید بن یحیی کاتب».
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۹۴، برگرفته از مقاله «عبدالمجید کاتب».
• عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۳۴۱.


رده‌های این صفحه : ادیبان سده دوم(قمری) | درگذشتگان سال 132 (قمری) | درگذشتگان سال 134 (قمری) | شخصیت‌های قرن 2 (قمری) | کاتبان قرن 2 (قمری) | کارگزاران حکومت مروانیان | مؤلفان قرن 2 (قمری)
جعبه ابزار