طیب بن عبدالله بامخرمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابومحمد عبدالله
طیب بن عبدالله بن احمد (۸۷۰ -۹۴۷ق، ص ۱۴۶۶-۱۵۴۰م)، از افراد مشهور خاندان بامخرمه،
ادیب،
فقیه و تاریخ‌نگار بود.
ابومحمد در عدن به دنیا آمد. نزد پدرش
عبدالله و محمد بن احمد فضل و دیگران دانش آموخت
و در
فقه،
تفسیر،
حدیث و
نحو و
لغت تبحر یافت و شاگردان بسیاری برای استفاده از محضر درس وی گرد می‌آمدند.
ابومحمد گویا مدتی منصب قضای عدن را به سبب
فقر و عائله‌مندی به
اکراه پذیرفت
و تا ۹۴۱ق، تنها مرجع و
مفتی عدن بود.
برخی از آثار ابومحمد عبارتند از:
عبدالله طیب خود در مقدمه کتاب می‌گوید: تعلیقه‌ای است لطیف در باب تاریخ ثغر عدن در دو قسم: قسم اول در بیان هر آنچه درباره عدن از
آیات، احادیث و... آمده است و نیز بناها، باروها و...؛ قسم دوم، در بیان شرح احوال دانشمندان،
امیران و... که به آنجا وارد شده‌اند.
این کتاب ارزشمند که در نوع خود از مهم‌ترین و معتبرترین تواریخ محلی به شمار می‌آید، به کوشش لوفگرن در لیدن (۱۹۳۶م) به طبع رسیده است.
این تألیف چنان‌که مؤلف خود در آغاز آن بیان کرده، برحسب زمان، از نخستین سال‌های هجری آغاز، و به سال ۹۲۷ق ختم شده است و به هر ۱۰۰ سال، ۵ طبقه اختصاص یافته، و در هر طبقه به اختصار شرح احوال گروهی از مشاهیر آمده است. مؤلف کوشیده است تا کتاب مرآةالجنان
یافعی را کمال بخشد. وی در تألیف این اثر از کتاب‌هایی چون تاریخ
ابوالحسن خزرجی، تاریخ
ابوحسان حضرمی، الجوهر الشفاف
خطیب، و البرقة الشیقة
سقاف بهره‌ها جسته، زیرا معتقد است که یافعی در باب طبقات
یمن، کتابی جز تاریخ
ابن سمره در اختیار نداشته است. از این کتاب نسخه‌های متعددی در
یمن و
استانبول و جاهای دیگر موجود است.
نسخه ناقصی از این اثر به کوشش
شومان در آمستردام (۱۹۶۰م) ضمن کتاب الیمن السیاسی فی مطلع القرن ۱۶م، و نسخه دیگری به کوشش محمد عبدالعال احمد در اسکندریه (۱۹۸۰م) به چاپ رسیده است. این کتاب احتمالاً همان است که در برخی از منابع از آن با عنوان «تاریخ مطول» یاد شده است.
مشتبه النسبة الی البلدان (اسماءالبلدان، النسبة الی المواضع و البلدان،...)، کتابی است در بیان منسوبان به شهرها. مؤلف سبب تألیف کتاب را فقدان اثر جامعی در این زمینه دانسته است. پیش از آن باشکیل جزوه مختصری در این باب تهیه، اما آن را ناتمام رها کرده بود. به همین سبب، وی با استفاده از منابع موجود، مبنای کار خویش را بر دو کتاب ما اتفق لفظاً و اختلف وضعاً، اثر
ذهبی، و تبصرةالمنتبه بتحریر المشتبه
ابن حجر قرار داد. نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه
مسجد گوهرشاد و میکرو فیلم آن در کتابخانه مرکزی
دانشگاه تهران نگاهداری می‌شود. نیز نسخه ناقصی در
صنعا موجود است.
از آثار یافت نشده وی به اسماء رجال مسلم؛ شرح‌التنبیه‌ِ
ابواسحاق شیرازی؛ شرح
صحیح مسلم که در
حقیقت همان شرح
نَوَوی است با برخی اضافات، می‌توان اشاره کرد.
وی تا پایان عمر که سخت بیمار و زمین‌گیر شد، در عدن زیست و در همان‌جا درگذشت. او را مانند پدرش در آرامگاه
جد مادریش،
محمد بن مسعود باشکیل به خاک سپردند.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بامخرمه»، ج۱۱، ص۴۴۱۷.
