طریق ابطال قیاس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طريق
ابطال قياس، به‌معنای شیوه
باطل‌کردن
قیاس طرف مقابل
مناظره، در
صناعت جدل است.
همان‌گونه که برای اثبات مطلوب،
قیاس تشکیل می‌شود برای
ابطال قیاس هم راه‌هایی وجود دارد، از جمله شیوه‌های متداول در صناعت جدل برای
ابطال قیاس طرف مقابل مناظره، دو طریق ذیل است:
طریق معاوضه (
قیاس مقاومت یا
قیاس معاوضه)؛
قیاس مقاومت یا معاوضه،
قیاسی است که برای
ابطال قیاسی دیگر تالیف شده باشد، به این گونه که به کمک
قیاس دوم نتیجه‌ای به‌دست آید که این نتیجه، با قوی‌ترین مقدمه
قیاس پیشین،
مناقض یا
مضاد باشد؛ مثلاً هرگاه گفته شود: «بعضی از مردم درس خوانده‌اند، و هر کس درس خوانده باشد داناست» برای
ابطال مقدمه دوم که از مقدمه اول قوی‌تر است (،زیرا کلی و موجَب، اقوی از جزئی و سالب است)
قیاس ذیل تالیف می‌شود: بعضی از درس خواندگان بی‌استعدادند و هیچ بی‌استعدادی دانا نیست.
طریق معارضه (
قیاس معارضه)؛ معارضه،
قیاسی است که برای انتاج
نقیض یا
ضد نتیجه
قیاسی دیگر تالیف شده باشد؛ مثلاً اگر کسی
قیاسی به این صورت اقامه کند: «هر (ج) (ب) است، و هر (ب) (ا) است؛ پس: هر (ج) (ا) است» و شخص معترض بگوید بر فرض که دلیل شما را قبول کنیم اما دلیلی داریم که آن را
باطل می‌کند و آن عبارت است از: «هر (ج) (ط) است، و هیچ (ط) (ا) نیست؛ پس: هیچ (ج) (ا) نیست». این
قیاس دوم را «
قیاس معارضه» گویند.
پس فرق این دو شیوه این است که طرف مناظره در
قیاس معاوضه، یکی از مقدمات را به طریقی که گفتیم، ردّ، و نتیجه را
باطل می‌کند و در
قیاس معارضه به مقدمات نظر ندارد، بلکه نتیجه
قیاس طرف مقابل را به کمک
قیاسی دیگر که نتیجه آن، نقیض یا ضد نتیجه
قیاس اول است، رد و
ابطال می‌کند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «طریق ابطال قیاس»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۱۲.
