طبقه مفسران صحابه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طبقه مفسران
صحابه به اسامی مفسران از اصحاب
پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم از دیدگاه
شیعه و
اهل سنت اطلاق میشود.
از نظر شیعه، نخستین گروه مفسران تعدادی از اصحاب پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلّم هستند که به ثبت یا نقل
روایات تفسیری همت گماشتهاند و معروفترین آنان عبارتند از:
ابن عباس (متوفای ۶۸ ق): وی در زمان رحلت پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم بیش از دوازده یا سیزده
سال نداشت و بیشتر دانش تفسیری خود را نزد
امام علی علیهالسّلام آموخت و خود ابن عباس بارها گفته است: «آن چه از تفسیر
قرآن آموختهام، از
علی علیهالسّلام است».
عبدالله بن مسعود (متوفای ۳۲ ق): به گفته
سید مرتضی در کتاب الشافی، امت
اسلام در
علم و
ایمان او اتفاق نظر دارند و پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم نیز او را ستوده است. سیوطی میگوید: پس از ابن عباس بیشترین مطالب تفسیری از او نقل شده است.
ابی بن کعب (متوفای ۱۹ - ۳۲ ق): وی ملقب به سیدالقراء و نخستین کاتب
وحی است و پیش از اسلام، از احبار
یهود بود؛ لذا از اسرار کتابهای کهن مطلع بود. وی در ماجرای
سقیفه از امام
علی علیهالسّلام حمایت کرد.
ائمه علیهمالسّلام
قرائت ابی را قرائت خود دانستهاند.
زید بن ثابت ، معروف به ابوخارجه (متوفای ۴۵ ق): وی از نویسندگان وحی بود که پس از
واقعه یمامه به دستور
ابوبکر قرآن را جمع آوری کرد.
جابر بن عبدالله انصاری (متوفای ۷۴ ق): از مفسران معروف عهد
صحابه است و تا زمان
امام محمدباقر علیهالسّلام زنده ماند. در کتابهای رجالی شیعه، از جابر به عنوان یکی از بزرگان
شیعه و از ثقات محدثان یاد میشود.
نزد
اهل سنت نیز نخستین طبقه از مفسران، صحابهاند. آنان پس از رسول اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلّم محل رجوع امت اسلامی بوده، مشکلات دینی و قرآنی آنان را حل میکردند. صحابه در اسباب نزول و فهم قرآن، از دیگران توانمندتر بودند. بسیاری از علمای اهل سنت قول صحابی را در
حکم «مرفوع» (حدیثی که سلسله آن به
پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم برسد) و از منابع مستقل تفسیر قرآن میدانند.
صحابه رسول اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلّم در فهم
قرآن متفاوت بودهاند. ذهبی در این باره مینویسد: «حق این است که صحابه در فهم قرآن و بیان معانی آن متفاوت بودهاند، و این تفاوت به اختلاف آنان در ادراک و فهمشان برمی گردد؛ برخی در
زبان عربی اطلاعات وسیعی داشتند و برخی اطلاعاتی کم تر، برخی با رسول اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلّم قرابت و همنشینی بیشتری داشتهاند و برخی اندک…».
سیوطی ده نفر از
صحابه را به شهرت در
تفسیر نام میبرد که عبارتند از:
خلفای اربعه ؛ ابن مسعود؛ ابن عباس؛ ابی
بن کعب؛
زید بن ثابت؛
ابوموسی اشعری ؛
عبدالله بن زبیر .
همچنین از چهار تن به عنوان مقام ممتاز در
علم تفسیر یاد میکند: امام
علی علیهالسّلام که عالم تر از بقیه است؛ ابن مسعود؛
عبدالله بن عباس ؛ ابی
بن کعب.
وی می
افزاید: «از میان صحابه در باب
تفسیر ، از
علی بن ابی طالب علیهالسّلام
روایت بیشتری نقل شده و از ابوبکر بیش از ده روایت تفسیری ذکر نشده است».
افراد دیگری از صحابه گاهی در زمینه تفسیر مطالبی گفتهاند؛ ولی آن چه از آنان به یادگار مانده چنان اندک است که نمیتوان آنان را در زمره مفسران صحابه دانست.
فرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «طبقه مفسران صحابه».
