طبقه بیست و سوم فلاسفه اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طبقه‌بندی فلاسفه اسلامی از نظر سیر زمانی بر حسب استاد و شاگردی می‌باشد. یعنی آنان‌که در یک طبقه قرار می‌گیرند، یا واقعا از اساتید طبقه بعدی و شاگردان طبقه قبل هستند و یا هم‌زمان آن‌ها می‌باشند. منظور از
فلاسفه اسلامی آن‌هایی هستند که در جو اسلامی و محیط اسلامی فعالیت داشته‌اند و احیانا
مسلمان هم نبوده‌اند. در طبقه بیست و سوم پنج تن از فیلسوفان اسلامی حضور دارند که عبارتند از:
فیض کاشانی،
ملا عبدالرزاق لاهیجی،
ملارجبعلی تبریزی اصفهانی،
محقق سبزواری و
محقق خوانساری.
ملا محسن فیض کاشانی، حکیم و عارف و محدث مشهور. شاگرد و داماد
ملاصدرا بوده و
حکمت را نزد وی آموخته است. از او رساله‌هایی در حکمت و فلسفه باقی است. کتاب
اصول المعارف او اخیراً چاپ شده است (به همت آقای
سیدجلال آشتیانی) آن‌چه در این زمینه از فیض به ما رسیده است عیناً تلخیص گفته‌های استاد است. مرحوم فیض در سال ۱۰۹۱ درگذشته است. ما ضمن احوال مفسران و محدثان نیز از مرحوم فیض یاد کردیم.
ملا عبدالرزاق لاهیجی صاحب
شوارق الالهام و
گوهر مراد، شاگرد و داماد دیگر ملاصدرا. ملاعبد‌الرزاق برعکس ملامحسن فیض، مثل این است که از استاد خود کمتر متأثر شده است. نوشته‌هایش رنگ و بوی حکمای قبل از صدرا از قبیل
علامه دوانی و
غیاث‌الدین دشتکی را دارد نه رنگ و بوی فلسفه ملاصدرا. وی در سال ۱۰۷۱ یا ۱۰۷۲ درگذشته است.
ملارجبعلی تبریزی اصفهانی. صاحب
روضات از صاحب
ریاض العلماء نقل می‌کند که وی نزد شاه عباس ثانی و صاحبان مقامات مملکتی محترم بوده که به دیدارش می‌رفته‌اند. ملارجبعلی شاگردانی داشته از آن جمله
مولی محمد تنکابنی و حکیم
محمدحسین قمی و
قاضی سعید قمی (طبق یادداشتی که آقای عبداللّه نورانی نوشته‌اند رساله اثبات واجب ملارجبعلی با مقدمه‌ای در شرح حال و ذکر آثار او وسیله خود ایشان در نامه آستان قدس، شماره ۶ در سال ۱۳۴۴ به چاپ رسیده است.) وی شاگرد
میرفندرسکی بوده و در سال ۱۰۸۰ درگذشته است
ملامحمدباقر معروف به
محقق سبزواری. هم حکیم است و هم از اعاظم فقها. شاگرد
شیخ بهایی و میرفندرسکی
بوده است و بر الهیات شفا حاشیه متینی نوشته که مورد استفاده است. صاحب روضات می‌گوید: محقق خوانساری (آقاحسین) و ملامحمد تنکابنی معروف به «سراب» از محضر درسش استفاده کرده‌اند. ولی ظاهراً محقق خوانساری در منقول شاگرد او بوده نه معقول. وی در سال ۱۰۹۰ درگذشته است
آقا حسین خوانساری معروف به
محقق خوانساری. شوهرخواهر محقق سبزواری و شاگرد او در منقول بوده است. در معقول شاگرد میرفندرسکی بوده است.
حاشیه معروفی بر
الهیات شفا دارد که در دست است، و هم‌چنین
شرح اشارات خواجه و
شرح تجرید قوشچی و محاکمات را حاشیه کرده است. وی در سال ۱۰۹۸ درگذشته است.
صاحب روضات در ذیل نام ملاّ زمان بن ملا کلبعلی تبریزی می‌نویسد: «وی کتابی دارد به نام فرائد الفوائد فی احوال
المدارس و المساجد که در ایام اقامتش در
مدرسه شیخ لطف
اللّه (در
اصفهان) تالیف کرده و نام گروهی را که در این
مدرسه پربرکت تحصیل کرده‌اند برده است از قبیل آقاحسین خوانساری، ملاشمسای گیلانی،
ملاحسن لنبانی گیلانی (او نیز مردی حکیم و عارف بوده و مثنوی را شرح کرده و در همین طبقه است) و گفته ملاحسن لنبانی در فضیلت و
تقوا نظیر نداشت... و از آن جمله است زبدة المحققین و اسوة السالکین ملارجبعلی تبریزی و شاگردش میر قوام الدین طهرانی (رازی) صاحب کتاب عین الحکمة.»
صاحب روضات آنگاه می‌گوید: «و از آن جمله است فاضل محقق، حکیم بارع
ملاابوالقاسم بن محمدربیع گلپایگانی، صاحب تعلیقات
لطیفه بر کتب معقول و منقول... که گویا شاگرد
مجلسی اول بوده است.»
ملاحسن لنبانی فوق‌الذکر پدر
ملاحسین لنبانی است که شاگرد مرحوم مجلسی بوده است. علی‌هذا این دو نفر (لنبانی و گلپایگانی) نیز جزء این طبقه‌اند.
در این طبقه گروه دیگر کَمنام یا گمنام هستند از قبیل
شیخ حسین تنکابنی و
محمد بن علیرضا آقاجانی شاگرد ملاصدرا. خوشبختانه اخیراً با همت قابل ستایش آقای سیدجلال الدین آشتیانی استاد عالیقدر دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، این افراد و آثار آن‌ها تحت عنوان «منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصر میرداماد و میر
فندرسکی تا عصر حاضر» معرفی شده و می‌شوند.
مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ج۱، ص۵۸۸-۵۹۱.
