طبقات شعراء المحدثین (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«طبقات الشعراء المحدثین»، به
زبان عربی،
اثر ابو العباس، عبدالله بن المعتز بن المتوکل، مشهور به ابن المعتز (۲۴۷- ۲۹۶ ق)، می‌باشد.
نام دیگر این اثر، «الاختیار من شعر المحدثین» می‌باشد که این را حمزه اصفهانی نقل نموده، ولی اکثر، این اثر را با نام «طبقات الشعراء» نقل نموده‌اند.
بعضی از محققان، از جمله استاد عباس اقبال و محمد عبد الفهم خفاجی، بر آنند که «طبقات» از تالیفات اواخر عمر مؤلف (۲۹۳- ۲۹۶) بوده و مربوط به آراء او در کهن سالی است.
در نیمه دوم قرن ۳ ق، چنان که ابن المعتز خود توضیح داده است.
اهل شعر و ادب، از بسیاری
روایت شعر کهن، دچار ملال شده بودند و بیشتر، خواهان و پی گیر اشعار و اخبار نوخاستگان بودند، چنان که «الروضة» مبرد و «البارع» هارون بن علی منجم، اختصاصا به اشعار و اخبار نوخاستگان پرداخته بود؛ به همین علت، خود او نیز، این اثر را به انگیزه گردآوری گل چینی از اشعار و اخبار شاعران نوخاسته، تالیف نمود و بیشتر، به شاعرانی توجه داشته است که آن چنان شهرتی نداشتند و فقط نزد خواص اهل ادب شناخته شده بودند.
کتاب، مشتمل بر شرح حال ۱۳۳ شاعر به همراه ذکر ابیاتی از هر یک از آنان است. اولین شاعری که از وی یاد شده، ابن هرمه و آخرین شاعر، فضل (زنی شاعر) می‌باشد.
در آغاز کتاب و قبل از ورود به متن اصلی، سه مقدمه درج شده است؛ یکی، به
قلم دکتر عمر فاروق طباع، دیگری، به قلم ابو الفرج اصفهانی و سومی، به قلم یاقوت حموی.
مؤلف، کتاب را با
حمد و ستایش
خداوند متعال و سلام و درود بر
خاتم انبیاء محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و اصحاب وی آغاز می‌کند، آن گاه می‌گوید: «در ذهنم این مطلب خطور نمود که کتابی از اشعار شعراء که در رابطه با
مدح خلفاء، وزراء و بزرگان بنی العباس سروده‌اند و در میان مردم رایج است، جمع آوری نمایم و این اثر را به
تقلید از «طبقات الشعراء الثقات» ابن نجیم نگارش نمودم و روش خود را در این جمع آوری، بر این منوال نهادم که قسمت‌های کوتاهی از اشعار این شعراء را در کتاب گنجانده‌ام، زیرا در صورتی که می‌خواستم تمام آنها را بیاورم، کتاب به درازا می‌کشید؛ به همین علت، آنچه در این جا ذکر نموده‌ام، یا در کتب و
دیوان آنها نیامده یا در صورتی که آمده، قسمتی کوتاه از آن قصاید را انتخاب و ذکر نموده‌ام».
مؤلف، سپس، اثر خود را با شرح حال ابن هرمه شروع می‌نماید و در ادامه به شرح بیش از ۱۳۰ نفر از شاعران، از جمله بشار بن برد، سید حمیری، سدیف، مروان بن ابی حفصه، ابو نواس، ابو العتاهیه، مسلم بن الولید، ابو تمام، منصور نمری، البطین، عباس بن احنف، سعید بن وهب، دعبل بن علی خزاعی، حسین بن ضحاک، الحارثی، محمد بن یسیر، احمد بن حجاج، العتبی، خالد نجار، ابو الاسد ثعلبی، ابن عائشه قرشی، ابو العبر، منصور
اصبهانی، عنبری
اصبهانی، اسحاق بن ابراهیم موصلی، محمود وراق، ابو شبل عاصم بن وهب، مانی مجنون و خنساء و... می‌پردازد و برای هر کدام فصلی تحت عنوان «اخبار...» باز نموده و به تدریج اخبار و اشعار هر یک را در فصل مربوط به او می‌آورد. تفصیل تراجم، بسیار متفاوت است و معمولا بر اطلاعاتی در مورد نام، لقب و
کنیه، تاریخ تولد و وفات و بعضی از رویدادهای آنان اکتفاء شده است. بعضی از شرح حال‌ها، بیش از ۱۵ صفحه و مشتمل بر چندین
خبر و
روایت و چند قطعه
شعر است و بعضی دیگر، تنها مشتمل بر یک خبر و کمتر از یک صفحه می‌باشد.
فهرست‌های زیر در پایان کتاب ذکر شده است:
۱. موضوعات کتاب؛
۲. مصادر تحقیق؛
۳. فهرست آیات قرآنی و احادیث نبوی؛
۴. فهرست اعلام؛
۵. فهرست شعوب و قبایل و فرق و اماکن و... ؛
۶. فهرست اشعار و قوافی.
در پاورقی‌ها توضیح لغات مشکل و پاره‌ای از اعلام ذکر شده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
